Nemrut Dağı Milli Parkı, Adıyaman il sınırlarında yer alan tarihi ve doğal zenginlikleriyle önemli bir kültürel miras alanıdır. "43 kilometre il merkezine, 9dokuz kilometre ise Kâhta’ya uzaklıkta bulunan bu alan, dünya çapında kültürel miras olarak kabul edilen ve UNESCO'nun koruma altına aldığı 17 önemli yerden biridir. Parkın en değerli unsurlarından biri, Kommagene Krallığı’na ait kültürel ve arkeolojik kalıntılardır. Park içinde yer alan Kommagene Kralı Antiochos'un tümülüsü, dev heykelleri, Karakuş Tümülüsü, Kâhta Yenikale, Cendere Köprüsü ve Arsameia (Eskikale) gibi yapılar, bölgenin tarihsel geçmişini gözler önüne sererken, bu değerler aynı zamanda bölgenin kültürel zenginliklerinin en önemli temsilcileridir. Bu tarihi yapılar, Kommagene Krallığı döneminden kalan izler olup, milattan önceki ve sonraki yüzyıllara ait çok sayıda kültürel öğeyi içermektedir. Nemrut Dağı’nın üzerindeki heykellerin ve antik yapıtların, bölgenin tarihine ışık tutan en önemli unsurlar olduğu söylenebilir.

Nemrut Dağı Milli Parkı, sahip olduğu zengin tarihsel ve kültürel mirasın yanı sıra eşsiz doğa manzaralarıyla da öne çıkar. Cendere Kanyonu, eski Kâhta Kalesi'nin bulunduğu tepe ve çevresindeki karstik yer şekilleri, parkın jeomorfolojik açıdan oldukça değerli alanlar oluşturur. Lapya, dolin, mağara gibi karstik oluşumlar, bölgenin yer şekillerinin zenginliğini gösterirken, parkın doğal yapısının korunması büyük önem taşımaktadır. Bölgedeki meşe ve ardıç ağaçlarından meydana gelen ormanlar, geçmişte ciddi şekilde zarar görmüş ve yerini insan etkisiyle oluşan otlaklarla doldurmuştur. Bu zarar görmüş orman alanlarının yeniden toparlanabilmesi adına, parkın gelişim planlarında ağaçlandırma yapılması tavsiye edilmektedir. Ayrıca, parkta bulunan porsuk, tilki, çakal, kurt ve ayı gibi yaban hayvanları, bölgenin ekosisteminin sürdürülebilirliği açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu türlerin korunabilmesi için orman örtüsünün yeniden düzenlenmesi ve parkın doğal yapısının güçlendirilmesi gerekmektedir.

Nemrut Dağı, sadece tarihî ve doğal zenginlikleriyle değil, aynı zamanda görsel güzellikleriyle de önemli bir turistik cazibe merkezidir. Fırat Nehri'ni gören bir yükseklikte bulunan Nemrut Dağı Ören Yeri, 8-10 metre yüksekliğindeki dev heykelleriyle ünlüdür. Bu heykeller, Kommagene Krallığı'nın tanrılarını ve mitolojik figürlerini temsil etmektedir. Heykellerin yer aldığı doğu terasında, gökyüzü hâkimiyetini simgeleyen kartal, yeryüzü hâkimiyetini simgeleyen aslan, Kral Antiochos, Zeus, Apollon ve Herakles gibi figürler bulunur. Ancak, zamanla yaşanan doğal etkenlerle heykellerin baş kısımları teras alanına düşmüştür ve günümüzde ziyaretçilere bu heykellerin baş kısımları sunulmaktadır. Nemrut Dağı, aynı zamanda dünyanın en güzel gündoğumu ve gün batımı manzaralarına sahip yerlerinden biridir ve bu özellik, bölgeyi her yıl birçok yerli ve yabancı turist için cazip bir destinasyon hâline getirmektedir. Ayrıca, 2004 yılında “Dünya Turizm Yazarları ve Gazetecileri Federasyonu (FIJET)” tarafından verilen "Altın Elma Ödülü", Nemrut Dağı Ören Yeri'nin turistik değerinin uluslararası düzeyde kabul gördüğünü göstermektedir. Nemrut Dağı Milli Parkı, sadece kültür turizmi için değil, aynı zamanda doğa turizmi açısından da büyük bir öneme sahiptir ve bu zengin miras, bölgenin ekonomik kalkınmasına önemli katkılar sağlamaktadır.

Nemrut Dağı Milli Parkı, Adıyaman-Kâhta Platosu'nun kuzeyi ile Güneydoğu Toros dağlarının güney kesimi arasında yer almaktadır. Dağlık kütlenin en yüksek noktasını 2206 metre ile Harabe Tepe oluşturmaktadır. Arkeolojik kaynak değerleri yanında doğal kaynak değerleri açısından da önemli olan 13850 hektarlık alanı kapsayan Nemrut Dağı ve çevresi, 7.12 1988 tarihinde Bakanlar Kurulu kararı ile Milli Park olarak ilan edilmiştir.

Güneydoğu Anadolu platosu üzerindeki kırıntılı karasal (Kumtaşı, çakıl- taşı, miltaşı) ve bunun altına gelen miyosen kireçtaşı ile kuzeyde kuzeyde Paleozoyik (1. jeolojik zaman) metamorfik kütlesi (Bitlis masifi) arasında uzanan Nemrut Dağı Yöresi, Adıyaman havzası alçak platoları üzerinde 600 metre civarındaki havza tabanından başlayarak Nemrut dağında zirveye (2206 metre) ulaşmaktadır.

Yöre, bir bütün olarak ele alındığında Güneydoğu Anadolu'da etkili olan karasal iklim kuşağına girmektedir. Ancak yörenin Akdeniz bölgesine yakınlığı nedeniyle 800 metreye kadar olan sahalarda yarı Akdeniz iklimi, yüksek kesimlerde ise karasal dağ iklimi hüküm sürmektedir.

Nemrut Dağı çevresinde, iklim, toprak ve topoğrafik şartlara bağlı olarak farklı bitki coğrafyası bölgesine giren bitki toplulukları bulunmakla birlikte yoğun olarak Kâhta Çayı yatağından başlayıp 800 metreye kadar çıkan alanlarda, özellikle güneye bakan yamaçlarda Akdeniz kökenli çalılara (maki) ve bunların oluşturduğu topluluklar yer almaktadır. 

Milli park ve çevresinde büyük çoğunluğu İran-Turan Fitocoğrafya bölgesine ait olmak üzere toplam 248 tür bulunmaktadır (İran-Turan 101, Akdeniz 26, Avrupa-Sibirya 1, Diğer 120). Tarihin en eski dönemlerinden beri atropojenik faliyetlerin etkin olduğu ve bu nedenle doğal vejetasyonun büyük oranda tahrip edildiği alanda, en yaygın vejatasyon formasyonunu geven (Astragalus sp.), çobanyastığı (Acontholimon sp), sığırkuyruğu (Verbascum sp), sütleğen (Euphorbia sp), kekik (Tymus sp), gibi türlerden oluşan step vejetasyonu oluştururken; ağaç formasyonunu meşeler oluşturmaktadır. 800-2000 metreler arasında görülen meşe türlerini Doğu Anadolu meşesi (Q.brandii), saçlı meşe (Q.cerris), mazı meşesi (Q.infectoria) ve Lübnan meşesi (Q.libani) oluşturur. Sahada görülen bazı çalı türleri ise: kuş burnu (Rosa canina), böğürtlen (Rubus Sp), mahlep (Cerasus mahaleb), badem (Amygdalus), hanımeli (Lonicera), alıç (Creteagus monogyna), yasemin (Jasminium fruticans), akçaağaç (Acer monspesulanum) gibi türlerdir. Kâhta çayı vadisi tabanından 700-800 metrelere kadar olan alanda ise menengiç (P.terebhintus), sakız (P.lentiscus), zakkum (Nerium oleander), sumak (Rhus coriera), katran ardıcı (J. Oxicedrus), karaçalı (Palirus spinacristy), ılgın (Tamarix), katırtırnağı (Spartium junseum), hanımeli (Lonicera sp) gibi maki türleri yayılış gösterir.

Nemrut Dağı ve çevresi, Akdeniz ve İran-Turan fitocoğrafik bölgelerinin geçiş kuşağında yer aldığından Güneydoğu Torosları’ın devamı olması ve geçiş kuşağında bulunmasının doğal bir sonucu olarak karst biyomunun baskın olması nedeniyle endemik bitkiler açısından da oldukça zengindir. 

Nemrut Dağı, MÖ ikinci yüzyılın başında kurulan Kommagene Krallığı'na ait çeşitli tarihî eserler yönünden adını dünyaya duyurmuştur. Yöredeki turizm de bu tarihi çekiciliğe dayanmaktadır. 

Milli parkın temel unsurlarını, Antiochos Tümülüs’ü ve dev heykelleri, Eskikale (Arsameia), Yenikale, Karakuş Tümülüsü ve Cendere Köprüsü gibi tarihi, kültürel, arkeolojik kalıntılar oluşturmaktadır. 1881 yılında Alman mühendis Karl Sester tarafından keşfedilmiş, tarihi MÖ 200’lü yıllara dayanan dev eserlerin, dönemin Kommagene Kralı I. Antiochos tarafından tanrılara ve atalarına minnettarlığını göstermek için yaptırıldığı düşünülmektedir. Helenistik döneme ait dev heykellerin o dönem şartlarında ne şekilde yapıldığı ve o bölgeye taşındığı halen büyük bir merak ve araştırma konusudur.

Karakuş Tümülüsü, Kommagene Kralı II. Mithridates’in annesi İsas adına yaptırdığı anıt mezardır. Tümülüsün ön kısmında yer alan sütunun üzerindeki kartal figürü nedeniyle Karakuş Tümülüsü olarak anılmaktadır.

Cendere Köprüsü, Roma imparatoru Septimus Severus’un (MS 193-211) emriyle Samsat’ta bulunan XVI. Lejyon tarafından yaptırılmıştır. Cendere Boğazı'nın geniş vadiye açıldığı dar kayalık alanda, biri ana kemer ve biri tahliye kemer olmak üzere iki kemerden oluşan köprü, tonlarca ağırlıkta olan düzgün kesme taşlardan yapılmıştır. Yedi metre genişliğinde 30 metre yüksekliğinde ve 120 metre uzunluğunda olan köprünün en önemli mimari özelliği harç kullanılmadan yapılmış olmasıdır.

Kommagane  krallığının  yazlık  başkenti  olan Arsemia, yıkık olmasına rağmen hala var olan iki tünel heykel ve yazıtlarla oldukça önemli bir ören yeridir. Arsemia, Kahta Kalesi (Yeni Kale)’nin  hemen karşısında olup, aralarında Kahta çayının bir kolu olan Eski Kahta Çayı geçmektedir. Kommageneliler döneminde iki kale arasındaki suya “bereket saçan su” anlamında Nymphois Çayı adı verilmiştir. 

Milli park alanını drene eden diğer akarsular Cendere, Kan Çayı’dır. Milli parkın kuzeybatısından gelerek, antesedant bir boğazdan geçen Cendere Çayı, Cendere boğazından sonra oldukça genişleyen vadisinde eşsiz bir örgülü drenaj akışı sergileyerek Teğmenli köyü önünde Kahta çayı ile birleşir. Milli park sahasındaki diğer bir önemli akarsu ise alanın doğu sınırında yer alan Kan Çayı’dır. 

Nemrut Dağı Milli Parkı ve çevresinde tarihî ve kültürel değerler ve biyolojik öğeler yanında jeolojik-jeomorfolojik yapıya ait son derece önemli ve özgün potansiyel turizm unsurları da bulunmaktadır. Bunlar; Karst topoğrafyasına ait şekiller (lapyalar, dolinler, mağaralar, düdenler), devasa taraçalar, boğazlar, örgülü drenaj şekilleri tektonik yapısal şekiller (faylar, antiklinallar, şaryajlar, tektonik pencere, nap ve klip şekilleri) gibi jeomorfolojik unsurlardır.

Bu nedenle, Milli park ve çevresinin tarihî ve kültürel değerlerinin yanında doğal turizm potansiyeliyle de ülke turizmine kazandırılması gerekir.