Gerger Kalesi

Doğal ve Kültürel Miras Kale

Adıyaman ilinin Gerger ilçesine bağlı Oymaklı (Nefsi Gerger) Köyü’nde bulunan ve tarihi Geç Hitit dönemine kadar dayanan kaledir. Berber Kalesi olarak da adlandırılmaktadır. Kale, Fırat Nehri’nin batı yakasında yer almaktadır. Kalenin içinde yer aldığı Eski Gerger’in MÖ III. yüzyılda Seleukos Kralı döneminde kurulduğu bilinmektedir. Yöre, MÖ II. yüzyılda Fırat (Euphrat) Arsameiası olarak adlandırılıyordu. Sarp ve tepelik kayalar üzerine güney-kuzey doğrultusunda kurulan kale, eşkenar dörtgen konumundadır ve sağlam duvarlarla çevrilidir. Bunun amacı Nemrut Dağı’nın zirvesinin görülmesidir. Yukarı ve aşağı kale olarak iki bölüm halinde blok taşlardan yapılan kalenin üç kapısı ve bir merdivenli çıkışı vardır. Özellikle kuzey yönündeki aşağı kale yakın dönemlerde yapılan köy evlerinin molozu ile kaplıdır. Arap akınları sonrasında Arapların eline geçen kalenin içerisine cami, dükkânlar ve su sarnıçları yapılmıştır. Kalenin batı surlarında Kommagene Kralı Mithridates Kallinichos’un babası ve Antik Kommagene Krallığı'nın başkenti Somosata’nın (Samsat) kurucusu Kral Samos’un (MÖ 140-100) devasa büyüklükteki bir kabartması ve Grekçe yazıtlar yer almaktadır. Yazıtlarda yöre ile ilgili bilgi verilmektedir. Buna göre I. Anntochos’un atalarından Arsemas, şehrin ve kalenin kurucusuydu ve şehir onun adını taşıyordu. I. Antiochus buradaki Hierothesia (kutsal mezar alanı) için Nemrut Dağı’ndaki kült işlemlerin yapılması ile ilgili talimatları uygulamak üzere bir rahip tayin etmiştir. İkinci yazıtta ise Samos betimleniyordu. I. Antiochos, büyük babası Samos’un (ya da Sames) kabartmasını kendisinin emri üzerine yapıldığını belirtmektedir. Uzaktan bile görülebilen bu kabartma, yaklaşık 30 santimetre derinlikte, dört metre yükseklikte ve 2.70 metre genişliğinde bir nişten oyularak yapılmıştır.

Gerger Kalesi, XIII. yüzyılın sonlarından itibaren Memlûk İmparatorluğu’nun kuzey sınırında önemli bir kale konumuna gelmiştir. Memlûklular kaleyi uzun bir süre hâkimiyetleri altında bulundurmuşlar ve imar çalışmaları yapmışlardır. Osmanlı döneminde kale muhtemelen Gerger’in Suriye Ortodoks Piskoposunun merkezi olarak önemini korumuştur. 1930’lu yılların sonuna kadar kale yerleşim yeri olarak kullanılmıştır. Uzun yıllardır yoğun bir tahribata uğrayan Gerger Kalesi, bugün Atatürk Barajı göl alanının muhteşem manzarası ile görülmesi gereken bir yer konumundadır.

Referanslar

Çorbacı, H. (2015). Adıyaman’ın Arkeolojik Değerleri. İçinde; R. Y. Yıldırım (Editör), Fırat’tan Volga’ya Medeniyetler Köprüsü (ss. 21-44). Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Yayınları; Özer, A., Karaca, M. N. ve Erarslan, F. (2014). Adıyaman Kültür Envanteri, https://www.ika.org.tr/upload/yazilar/TRC113DFD3019Adiyaman-Kultur-Envanteri-209966.pdf, (Erişim tarihi: 15.08.2020); Sinclair, T. A. (1990). Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey. Londra: Pindar Yayınları.