Mekânsal Okunabilirlik
İngilizcede spatial legibility olarak geçen mekânsal okunabilirlik kavramı mimarlık alanında Kevin Lynch’in 1960 yılında kentsel alanlar üzerine yapmış olduğu çalışma ile bilinir. Kentsel alanda yapılan çalışma ile kullanılmaya başlanan mekânsal okunabilirlik kavramı daha sonraki araştırmalarda bina ölçeğinde ve iç mekân ölçeğinde de çalışılmıştır. Mekânsal okunabilirlik çevrenin kolay fark edilmesi ve anlaşılması olarak tanımlanmıştır. Çevrenin zihinde kolaylıkla imge oluşturabilmesi mekânsal okunabilirlik düzeyiyle ilişkilidir. Ayrıca mekânsal okunabilirlik çevreyi deneyimleyenlerin zihinlerinde mekânlar arasındaki ilişkileri kavrayıp, imaj ve bilişsel harita oluşturma, mekân içinde kendini konumlandırma ve yön bulma seviyeleri ile ilişkilendirilen bir kavramdır.
Literatürde mekânsal okunabilirlik sıklıkla yön bulma kavramı ile anlatılmıştır. Bireyin mekânda yönünü bulabilmesi mekânın zihinde imge oluşturabilmesine bağlıdır. Mekânda referans noktası oluşturabilecek nitelikteki imaj öğeleri bireyin zihninde imge oluşmasında önemli role sahiptir. Literatürde bu öğeler işaret öğesi olarak tanımlanmaktadır. İngilizce’de Landmark olarak kullanılan işaret öğesi kavramı mekânda bazı öğelerin arka plandan ayrışması ile daha kolay fark edilebilmesi olarak tanımlanır. Örnek olarak, kentsel mekânda anıtsal ya da ilgi çekici bir yapı, deniz ya da bir tepe işaret öğesi olabilirken iç mekânlarda antika bir eşya ya da bir tablo, işaret öğesi haline gelebilir.
Mekânın sahip olduğu imaj öğeleri, bireyde merak uyandırıp deneyimlenme isteği doğuracağı için destinasyon olarak tercih edilmesine katkı sağlar. Kentsel mekândaki imaj öğeleri ele alındığında tarihi ya da anıtsal yapıları, deniz, göl vb. ilgi çekici doğal özellikleri kentin turizm destinasyonu olarak tercih edilmesinde etkili olmaktadır. İmaj öğelerinin varlığı, aynı zamanda, mekânda yön bulmayı ve zihinde imaj oluşturmayı sağladığı için turistik deneyimi kolaylaştırır ve ziyaretçinin kendini güvende hissetmesini sağlar. Böylece mekânsal okunabilirlik bireyin kenti tekrar ziyaret etmesine ve potansiyel ziyaretçilere tavsiye etmesine katkı sağlayarak kentin turizm değerini arttırmış olur.
Yararlanılan Kaynaklar
Dural, G. (2019). Aşinalığın Mekânsal Okunabilirliğe Etkisi: Göynük’teki Öznel ve Nesnel İşaret Öğeleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul; Köseoğlu, E. ve Önder, D. E. (2011). İnsan Belleğinin ve Kentin Belirgin Öğelerini Tanımlamak: Ayvalık’taki Öznel ve Nesnel İşaret Öğeleri, Arkitekt, 524: 40-51; Lync, K. (1960). The Image of the City. Cambridge: The MIT Press; O’Neill, M. J. (1991). Evaluation of a Conceptual Model of Architectural Legibility. Environment and Behaviour, 23 (3): 259-284; Woodside, A. G., Crouch, G. I., Mazanec, J. A., Oppermann, M. ve Sakai, M. Y. (2000). Consumer Psychology of Tourism, Hospitality and Leisure. Oxon: CABI Publishing.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Köseoğlu, E. (2018). Mekânsal Okunabilirlik: Biçimsel, Dizimsel ve Öznel Boyutları. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.