Gaziantep, Kilis, Cizre, Mardin, Siirt, Kayseri, Hatay, Kahramanmaraş, Adana, Gercüş, Midyat, Savur, Halfeti, Birecik gibi farklı yerlerde farklı isimlerle anılmasına karşın hepsi aynı şeyi ifade eden Abbara, bir sokak üzerindeki tonozlu geçitler için kullanılan Mardin yöresine has bir tabirdir. Tonozlu geçit sokağın akışınıza izin verirken, tonozun üstünde ise bir aileye ait ev, ya da evin bir kısmı veyahut dini bir mekan yer almaktadır.

Abbara, bulunduğu yörelere göre kab, kabaltı, kantarma, tetirbe ve sabat, köprü, köprüeğmesi, geçit gibi isimlerle de anılmaktadır. Abbara kelimesi Arapça’dan türetilmiştir. Kelime Lügat-i Remzi’ye göre suyun öte yakasına geçmek ve bir kelimenin veya bir hususun manasını vermek anlamına gelmektedir. Abbaraların kökeni üzerine farklı iddialar vardır. Bunlardan ilki güvenliktir. “…Tehlike anında tüm sokağa hâkim konumlarıyla yaklaşan tehdit rahatlıkla gözlenebilmekte ve hatta bu alanların pencerelerinden yaklaşan düşmanlara karşılık verilerek savunma gerçekleştirilmektedir…”. İkinci görüş ise sıkışık kent içinde arazi kazanmaktır.

Eski dokusunu büyük oranda koruyan Mardin’de 50’nin üzerinde abbara yer almaktadır. Şehrin üzerine kurulduğu arazinin daha fazla genişlemeye imkân vermemesi nedeniyle evlerin inşa edildiği arsalar da ona göre bir şekil almak zorunda kalmıştır. Çok katlı evler kuzey güney yönünde uzanırken, teraslı bir düzenlemeye sahiptir. Evlerin sokaklar ya da bitişik nizamda inşa edilen diğer konutlar nedeniyle hem yatay hem de dikey genişlemesine imkân vermemektedir. Bu soruna o ev içinde yaşayan aile bireylerinin sayısının artması, yeni evli çiftlerin o aileye dahil olması ile ister istemez evin genişlemesine, büyümesine sebep olmaktadır. Sokak ve komşu evler, o konutun genişlemesine izin vermemesine karşın pratik çözüm abbaralar ile sağlanmıştır. Kısacası abbaralar bir sokak tarafından parçalanmış olan aileyi birbirine bağlayan ve iki taraf arasındaki organik bütünlüğü sağlayan yegâne unsurdur.

Kamusal bir alan olan sokaklar, üzerlerine inşa edilen abbaralar ile özel yaşam alanına dönüştürülmüştür. Bu şekilde hem kamusal hem de özel alanlar birbirine karışmadan ve birbirine de engel olmadan aynı anda yaşamaya devam etmişlerdir. Şehrin kuzey-güney yönünde eğimli olması nedeniyle kuzey-güney doğrultusundaki abbaralar, doğu-batı yönünde uzanan abbaralardan daha fazladır. Abbaralar Mardin şehir merkezin ikiye bölen I. Caddenin güneyinde yoğunlaşmaktadır. I. Caddenin güneyindeki Şehidiye, Gül ve Savurkapı Mahalleleri abbaraların en çok görüldüğü mahallelerdir.

Abbaraların Genel Özellikleri

Biçim

Mardin’de tespit edilen abbaralarda iki farklı biçim görülmektedir. Kapalı tip abbaraların tonozları beden duvarlarına oturmaktadır. Yarı Açık tip ise, tonoz bir yönden doğrudan beden duvarına otururken diğer yönden de payelerle taşınan kemerli açıklıklara oturmaktadır.

Plan

Abbaralarda dört farklı plan tipi tespit edilmiştir. En yaygın olan “I” şeklinde olup sokakların kesiştiği ya da dönüş yaptığı yerlere denk gelen abbaralar sokağın kavis ve konumuna göre “L” yada kavisli/kırık bir hat çizmektedir. Sokağın akışına göre düzenlenen abbaralarda kavisli/kırık ve “S/Z” formunuda görmek mümkündür.

Üst Örtü

Abbaralarda beşik, yarım beşik, çapraz, beşik+çapraz tonoz şeklinde zengin üst örtü uygulaması görülmektedir.

Yol

Mardin sokakları şehrin konumu nedeniyle genelde eğimlidir. Özellikle kuzey-güney yönünde uzanan sokaklar eğim nedeniyle dik olup ulaşım genelde merdivenlerle sağlanmaktadır.

Doğu-batı yönünde uzanan sokaklar ise genelde düz yollu olup fazla bir eğime sahip değillerdir. Bu nedenle de Abbaralar üzerinde bulunduğu sokağın yol ağına göre dört farklı yol düzenlemesine sahiptir. Bunlar ise: Düz, eğimli, yarı düz+yarı eğimli ve eğimli+merdivenli yol uygulamalarıdır.

Üzerindeki Birim

Abbaralar bir evin tamamını, ya da sadece bir mekanını üzerinde taşımaktadır. Camilerin altında da abbaraları görmek mümkündür. Ev/konut, oda, teras, ıslak mekan(tuvalet-banyo), giriş kapısı abbaların üstündeki ünitelerdir.