Kebapçı İskender
Yeme-İçme İşletmesi Lokanta
Bursa, 1867
Maddeye katkıda bulunan yazarlar:
-
2019
Hikâyesi, Bursa’nın Kayhan Çarşısı’nda bulunan Kayhan Cami’nin bitişiğinde 1867 yılında başlamıştır. Bu yıla kadar kuzu, bir bütün olarak ve yere paralel biçimde pişirilmektedir. Kebapçı Mehmet Oğlu İskender Efendi, kuzu etinin farklı bölümlerinin kendine has lezzetlerinin müşterilerine eşit oranda dağılmasını sağlamak için çözüm arayışına girer. Et pişirme ustası bir aileden gelen İskender Efendi, bu düşünceden yola çıkarak babası Mehmet Efendi’nin de onayını aldıktan sonra kemik ve sinirlerinden arındırılan eti, dikey maden çubuk üzerine yerleştirir ve odun kömürü ateşinin karşısında dikey döndürerek pişirdikten sonra ince ince keserek sunumunu yapar. Bu farklı sunum, zaman içinde çok dikkat çeker ve “İskender’in dönen kebabı” olarak anılmaya başlar. Zamanla bu kebap, halk arasında “döner kebap”, “Bursa kebabı” şeklinde anılmaya başlamıştır.
Döner kebabının mucidi Kebapçı Mehmet Oğlu İskender Efendi, Kayhan Çarşısı’ndaki 20 metrekarelik dükkânda, üç erkek çocuğundan ortancası olan Süleyman ile birlikte çalışırken 1930'lu yılların başında İskender Efendi’nin büyük oğlu Nurettin, küçük kardeşi Cevat ile birlikte günümüzde halen hizmet veren Atatürk Caddesi üzerindeki dükkâna geçerler. Kayhan Çarşısı’nda bulunan ilk dükkân, koyu ahşap renkte boyalı iken Nurettin ve Cevat kardeşler, ilk dükkândan farklı olarak kendi dükkânlarını mavi ve beyaz renklerde boyatırlar.
Harf inkılabı öncesi tabelasında “Kebapçı Mehmet Oğlu İskender”, harf inkılabı sonrası ilk tabelasında “Kebapçı Mehmet İskender” yazısının kullanıldığı ilk dükkân, İskender Efendinin 1934 yılında vefatının ardından, İskender Oğlu Süleyman tarafından işletilmeye devam etmiştir. Dükkân, 1960’lı yıllara kadar faaliyet göstermiştir. İskenderoğlu Ailesi, bu dükkândan dönemin kanunları, yapının kerpiç-kâgir ve eski oluşu nedeniyle dükkânın yüz metre yukarısında bulunan Ünlü Caddedeki dükkâna taşınma kararı almıştır. Ömrünün sonuna kadar işinin başında duran Süleyman İskenderoğlu’nun 1965 yılında vefatının ardından dükkânın yönetimini İskender, Fahri ve Yavuz İskenderoğlu devralmıştır. Nurettin İskenderoğlu’nun 1967 yılında vefatı ile de Cevat İskenderoğlu, tek başına Atatürk Caddesi'ndeki dükkânın yönetimini devralmıştır. Onun 2000 yılında vefatının ardından ise bu dükkânın yönetimini çocukları Neslihan, İlgihan ve İskender İskenderoğlu sürdürmektedir.
İskenderoğlu Ailesi, 26.12.1996 tarihinde "İskender", "Bursa Kebapçı İskender", "İskender Kebapçısı", "Bursa İskender Kebabı", "Bursa İskender Kebapçısı", "Kebapçı İskender", "Hakiki İskender Kebabı", "İskender Kebabı” isimli markaları, Türk Patent Enstitüsüne tescil ettirmişlerdir ve izinleri alınmadan bu markaların kullanılmasına engel olmuşlardır.
Döner, şiş-köfte, fileto ve kuşbaşı olmak üzere döner kebapta dört tür et kullanılmaktadır. Bu etler, küçük parçalar halinde kesilen ince pidelerin üzerine domates sosu döküldükten sonra yerleştirilmektedir. Yoğurt, domates ve yeşilbiber konduktan sonra üzerine gezdirilen eritilmiş tereyağı ile döner kebabın sunumu tamamlanmaktadır.
Kebapçı Mehmet Oğlu İskender’in uzmanlığıyla girişimci ruhunu bir araya getirerek yeni bir lezzet harmanı ve pişirme yöntemi ile ortaya koyduğu, 150 yılı aşkın süredir Bursa’dan tüm dünyaya yayılan döner kebabın sunulduğu Kebapçı İskender, günümüzde Süleyman İskenderoğlu’nun ve Cevat İskenderoğlu’nun çocukları ve torunları tarafından işletilmeye devam etmektedir.
Referanslar
Bursa Ticaret ve Sanayi Odası. (2010). Döner Kebabı. F. Yılmaz (Ed.) Bir Masal Kenti Bursa içinde İstanbul: İmak Ofset; Cengiz, İ. (2012). İskender’in Dönen Kebabı. Yaşayan Müze Bursa içinde. İstanbul: Stil Matbaacılık; Dorsay, A. (1978, 27 Ekim). Kaybolan Türk Mutfağı: Bursa’lı İskenderoğlu Ailesi 140 yıldır Kebapçılıkla Uğraşıyor. Cumhuriyet Gazetesi. Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği. Taha Toros Arşivi; http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/3441/001502621006.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Erişim tarihi: 10.07.2019; http://www.iskender.com.tr/iskenderin-tarihi.html, Erişim tarihi: 15.07.2019; http://www.tesk.org.tr/tr/online/genelge/resimler/612f01180442015.pdf, Erişim tarihi: 15.07.2019.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Kebapçı İskender Broşürü. (t.y.). Tarihçe; Kebapçı İskender Turizm ve Gıda San. Tic. İth. İhr. A.Ş. Broşürü. (t.y.). 1867’den beri Bursa’dan dünyaya yayılan lezzet efsanesi; Yavuz İskenderoğlu Kebapçı İskender Broşürü. (t.y.). Mehmet oğlu İSKENDER’in ilk dükkânı.
-
2020
Bursa adı ile neredeyse özdeşleşerek, kent markasının bir unsuru olmuş döner kebap, 150 yılı aşkın geçmişi ile yerel halkın yanı sıra Bursa’ya gelen yerli ve yabancı ziyaretçilerin de en çok tercih ettiği yiyecektir. Döner kebabın tarihinde başlangıç noktasını oluşturan İskender İskenderoğlu işletmesinin temelleri, Osmanlı Devleti döneminde Mehmet oğlu İskender Efendi’nin Bursa il merkezinde bulunan Tarihi Kayhan Çarşısı’nda açmış olduğu dükkân ile atıldı (1867). Babası Mehmet Efendi’nin de 1850 yılında kuzu çevirme ve tandır satan bir dükkân işlettiği İskender Efendi, babasının da destekleriyle açtığı işletmede etin pişirme şeklini ve yöntemini değiştirerek oluşturduğu farklılık ile günümüzde geleneksel bir hale gelmiş olan döner kebap isminin de ortaya çıkmasını sağladı.
O yıllarda kuzu başta olmak üzere bütün halde pişirilecek et parçaları yere paralel olan ve altında odun kömürü yanan bir düzenekle pişirilmekteydi. Bu durum da eti sürekli çevirmeyi gerektirirken, etin her tarafının da eşit pişmesinin önüne geçebiliyordu. Ayrıca etin, pişerken üzerinden akan yağları kömüre damladığında çıkan koku ve duman da müşterileri rahatsız ediyordu. İşte bu noktada kemik ve sinirlerinden ayrılan kuzu veya dana etlerinin şişe takılarak ateş karşısında dikey çubuğa takılı şekilde ve kendi ekseninde döndürülerek pişirilmesi sistemini işletmesinde uygulayan İskender Efendi, böylelikle günümüze kadar gelen döner kebabın bir nevi mucidi oldu.
İskender Efendi, ilerleyen yıllarda evlatları ile bu işi daha yaygın bir biçimde sürdürmeye başladı. Halk içerisinde ilk olarak İskender’in Döner Kebabı olarak tarif edilen yiyeceği ortanca oğlu Süleyman ile birlikte Kayhan Çarşısı’ndaki ilk dükkânda çalışırken; büyük oğlu Nurettin için de kent merkezindeki Atatürk Caddesi’nde ilk şubesini açtı. İskender Efendi’nin vefatından sonra bu iki dükkân Nurettin, Süleyman ve Cevat İskenderoğlu tarafından Kebapçı İskender markası ile üçüncü kuşak torunlara aktarıldı. Günümüzde ise, Süleyman İskenderoğlu’nun çocukları ve torunları ile Cevat İskenderoğlu’nun çocukları tarafından devam edilen bu ata yadigârı meslek, İskender markası ile faaliyetlerine devam etmektedir.
İskender İskenderoğlu’nun torunu ve Süleyman İskenderoğlu’nun en küçük oğlu olan İskender İskenderoğlu ve çocukları, Bursa’da Kayhan Çarşısı Ünlü Cadde’deki Tarihi Ahşap Bina başta olmak üzere yine il merkezindeki iki alışveriş merkezinde, İstanbul’un Kadıköy ve Erenköy ilçelerindeki dükkânlarında faaliyetlerini sürdürmektedir. Süleyman İskenderoğlu’nun ortanca oğlu Yavuz İskenderoğlu, yine aynı marka adı altında Bursa Merkez’de iki, Mudanya, Gemlik ve İstanbul Akaretler’deki şubeleri ile hizmet vermektedir. Diğer taraftan ise, ailenin diğer bir kolu olan Cevat İskenderoğlu ve varisleri, Bursa Teyyare Kültür Merkezi yanındaki meşhur Köşe Mavi Dükkân başta olmak üzere yine il merkezindeki iki farklı alışveriş merkezi ve İstanbul’da Nişantaşı ilçesinde bir buçuk asrı geçkin ata mirası mesleği gelecek kuşaklara aktarmaya çalışmaktadır. Günümüzde İskender Efendi’nin dördüncü kuşak torunlarına aktarılan döner kebap işletmeciliği ve kültürü, aynı isimle ortaya çıkan taklitlerinden sakınmak için İskender, Kebapçı İskender, Bursa İskender Kebabı, İskender Kebapçısı, “Hakiki İskender Kebabı, İskender Kebabı ve Bursa Kebapçı İskender marka isimlerini 1996 yılından beri Türk Patent Enstitüsü üzerinden aile adına müşterek bir şekilde tescil ettirilerek koruma altına alındı.
Referanslar
Bursa’nın Değerleri İskender Kebabı, http://www.bursanindegerleri.com/bursanin-lezzetleri/iskender-kebabi/, (Erişim tarihi: 10. 01. 2020); Cebirbay, M.A. ve Aktaş, N. (2008). Türk Mutfağı’nın Geleneksel Yiyeceği: Döner Kebap. 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) Bildiri Kitabı içinde (ss. 329-338), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu; https://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/MADD%c4%b0-K%c3%9cLT%c3%9cR-1.-C%c4%b0LT.pdf, (Erişim tarihi: 10.01.2020); Kebapçı İskender-İskender İskenderoğlu ve Evlatları; https://iskenderiskenderoglu.com.tr/iskender-markamiz, (Erişim tarihi: 21. 12. 2019); Kebapçı İskender-İskender İskenderoğlu ve Evlatları; https://iskenderiskenderoglu.com.tr/kebapci-iskender-tarihce, (Erişim tarihi: 21.12.2019); https://www.100tarihilokanta.com/iskender/, (Erişim tarihi: 12.01.2020).