Sivas’ın Yıldızeli ilçesine bağlı Kayalıpınar Köyü sınırları içerisinde olup, Sivas kent merkezine 46 kilometre uzaklıktadır. Belirtilen köyün 1750 metre kuzeydoğusunda ve Kızılırmak’ın 500 metre kuzeyinde yer almaktadır. Alan, etrafı surlarla çevrili, orta kısmı çukur çanak şeklinde bir topografyaya sahip olup Kızılırmak su düzeyinden 18 metre yukarda ve 1.332 metre kodundadır. Yaklaşık iki kilometrekare bir alana sahip olan yerleşim yeri 2.12.1990 tarihinde birinci derece arkeolojik sit alanı olarak tescil edilmiştir. Anadolu’da tablet veren sayılı merkezler arasında olup, Asur Koloni çağından başlamak üzere, Hitit, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde iskân görmüş olan yerleşim yerinin son buluntular ışığında Hititlerin Samuha şehri olduğu sunucuna varılmıştır.

1979 yılında J. Yakar ve A. Gürsan Salzmann, 1993 yılında A. Tuba Ökse tarafından bilim dünyasına tanıtılan alan, 1999 yılında Marburg Philipps Üniversitesinden Prof. Dr. Andreas Müller Karpe tarafından da ziyaret edilmiş, yapılan yüzey araştırmasında Kalkolitik çağdan Roma devrine kadar tarihlenen seramik parçaları ile birlikte, Orta Hitit dönemine ait çivi yazılı tablet parçası ele geçmiştir. Kayalıpınar’da, 2005-2009 ve 2012 yıllarında Sivas Müzesi başkanlığında kurtarma kazıları yapılmıştır. 2005-2009 kazıları Prof. Dr. Andreas Müller Karpe ile Doç. Dr. Vuslat Müller Karpe’nin bilimsel sorumluluğunda, 2012 yılının kazısı ise Yard. Doç. Dr. Bora Uysal’ın bilimsel sorumluluğunda gerçekleşmiştir.

Sivas Müzesi'nin başkanlığında ve Andreas Müller Karpe’nin bilimsel sorumluluğunda, alanda yapılan ilk kurtarma kazısı 11. 08. 2005 tarihinde başlayıp 30. 09. 2005 tarihinde sona ermiştir. Bu kazıda, Hitit dönemine ait tablet parçalarının yanı sıra Asur çivi yazılı tablet parçası ve tahtında oturup elinde kadeh tutan Tanrıçayı betimleyen Hitit kabartmasına sahip temel taşı elde edilmiştir. Arkeoloji dünyasında büyük heyecan oluşturan bu figür, alanda bir bir tapınak olabileceği fikrini doğurmuştur. Devam eden 2006-2009 kazılarında Hitit dönemlerine ait iki kamusal yapı, Asur, Hitit, Hurri dillerinde olan çivi yazılı tablet parçaları bulunmuştur. Bu çalışmalar sonucunda ortaya çıkan stratigrafik veriler şöyledir: 1. Tabaka: Hıristiyan, Geç Helenistik ve Roma devri mezarları, 2. Tabaka: Hitit İmparatorluk döneminin geç safhası, 3. Tabaka: Orta Hitit dönemi, 4. Tabaka: Eski Hitit dönemi, 5. Tabaka: Koloni Çağı, 6. Tabaka: 5. tabakadan daha eski olduğu anlaşılan küçük bir duvar parçası.

2012 yılında gerçekleştirilen çalışmada, önceki kazılarda ortaya çıkarılan mekânlar dış tesirlere karşı koruma altına alınmış, alanda çevre düzenlemesi yapılmış, kazı sonucunda ise çok sayıda yerleşim birimi duvarları, fırın kalıntısı, değirmen taşı, kap kacak ve seramik parçaları elde edilmiştir.

2013 Kazısı, Doç. Dr. Vuslat Müller Karpe’nin bilimsel sorumluğunda, 28.08.2013-11.10.2013 tarihlerinde yapılmış olup bu çalışmada, çoğu tablet olmak üzere 54 adet envanterlik eser ortaya çıkarılmıştır.

2014 Kazısı, 08.07.2014-26.09.2014 tarihlerinde gerçekleştirilmiş olup, çalışmada ele geçen bir tabletten bu yerleşim yerinin Hititlerin tarihi Samuha kenti olduğu kesinlik kazanmıştır. Sonraki yıllarda sürdürülen kazılarda dini, askeri ve ticari alanlarla ilgili çok önemli tabletler bulunmuş, özellikle 2019 kazısında elde edilen, dönemin kralları, prensleri ve memurlarına ait mühürler büyük heyecan oluşturmuştur.

Ömrünü Anadolu arkeolojisine adamış ve Kayalıpınar’da önemli buluntular elde eden olan Arkeolog Doç. Dr. Vuslat Müller Karpe, 07. 08. 2020 tarihinde Almanya’da geçirdiği kalp krizi sonucunda vefat etmiş ve cenazesi vasiyeti üzerine Türkiye’ye getirilerek Kayalıpınar kazı alanı yanına defnedilmiştir.

Sivas kültür turizminde önemli bir merkez olması muhtemel görünen Kayalıpınar’da kazı çalışmaları halen devam etmekte olup elde edilen eserlerin önemli bir kısmı Sivas Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmekte ve ziyaretçiler tarafından büyük bir ilgiyle izlenmektedir.