Ilgaz Keşkeği

GASTRONOMİ Türk Mutfağı Yemek

Türk mutfağında tahılların ve tahıllardan yapılan yiyeceklerin ayrı bir yeri bulunmaktadır. Bu önemli yerin, Türk mutfak kültüründeki tahıl temelli yemeklerin çeşitliliğine de sirayet ettiğini söylemek mümkündür. Özellikle Türk mutfak kültüründe ilk akla gelen tahıl olan buğday birçok yiyeceğin başrolü konumundadır. Öyle ki temel besin maddelerimizden ekmeğin buğday unundan yapılıyor oluşu durumu anlatmaya yetecek en önemli örneklerdendir.

Türk mutfak kültürü incelendiğinde genellikle tahıldan ya da et-tahıl karışımından yapılan yiyeceklerin ön plana çıktığı göze çarpmaktadır. Bu yemeklerin özellikle özel günlerde ve toplu ziyafetlerde yapıldığı ve tüketildiği, dolayısıyla da bir geleneği meydana getirdiğini söylemek mümkündür. Keşkek de bahsi geçen en önemli tahıl temelli yiyeceklerin başında gelmektedir. Yörelere göre yapım aşamaları farklılık gösterse de temelde keşkek; buğdayın et ile pişirilmesi, uzun süre özel tokmaklar ile dövülmesi, macun kıvamını alınca da üzerine eritilmiş kızgın yağ ve kırmızı biber dökülerek servis edilmesi ile hazırlanan bir yiyecek olarak açıklanmaktadır. Bazı bölgelerde et, kırmızı et ya da köy tavuğu olabilirken, bazı yörelerde ise kaz etinin kullanıldığı görülmektedir. Bu lezzetin yöreden yöreye farklılık göstermesi Türkiye'nin gastronomi kimliğini yansıtmakta önemli bir faktördür. Bölgesel olarak ele alındığında sıklıkla Karadeniz, Ege ve Akdeniz bölgelerinde yapıldığı görülen keşkeğin Türkiye’nin her bölgesinde tüketildiği bilinmektedir. Yörelerden yöreye yapım aşamaları ve kullanılan ürünlerin ufak değişimlerinin yanı sıra keşkek farklı yörelerde farklı isimlerle de anılmaktadır. Örneğin; Adana, Hatay bölgesinde ‘‘dövme pilavı’’ veya ‘‘dövme aşı’’, Rize bölgesinde ‘‘herse’’, Konya, Gaziantep bölgelerinde ise ‘‘herise’’ olarak ifade edilmektedir.

Çankırı ilinin güzide ilçelerinden Ilgaz’da da keşkek ayrı bir yere ve öneme sahiptir. Bayramlarda, düğünlerde, cenazelerde, sünnet törenlerinde, asker ve hac uğurlama gibi topluluk halinde olunan özel günlerde Ilgaz keşkeğinin mutlak suretle yapıldığı ifade edilmektedir. Bölgedeki en kaliteli buğdaydan ve yerel etlerden hazırlanan Ilgaz keşkeği yaklaşık 10 saate kadar çamurla sıvanan bacasız fırınlarda bakır kazanlar içerisinde iyice özdeşleşene kadar pişirilmekte ve imece usulü dövülerek macun kıvamına getirilmektedir. Öyle ki ramazan ayında tüm köy halkının keşkek pişirmek için köyün fırınlarına giderek burada da yardımlaşma ve beraberlik içerisinde keşkeklerini pişirdikleri ifade edilmektedir.

UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne 2011 yılında giren tören keşkeği geleneği; bu yiyeceğin bir seramoni yiyeceği olması, düğün, cenaze, bayram gibi özel günlerde tüm yöre halkının katılımı ile ritüele dönüşerek imece usulü hazırlanması, bu gastronomik değer olgusunun korunmasını ve sürdürülmesini gerekli kılmıştır. Ilgaz keşkeği için coğrafi işaret çalışmalarının hızlandırılarak tescil belgesinin alınmasının sağlanması yerel gastronomi kimliğinin korunması ve sürdürülebilirliği bakımından önem arz etmektedir.

Referanslar

Dağdeviren, A., Temiz, H., Tavşanoğlu, T. ve Şirin, B. (2021). Ilgaz Mutfak Kültürü, Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(2): 1540–1554; Sari, E. (2011). Kurşunlu Mutfak Kültüründe Keşkek: Geçmişi, Bugünü ve Yarın, Milli folklor, 23(90): 185-194; Teyin, G. (2020). Kültürel Bir Miras; Tören Keşkeği Geleneği, Gastroia: Journal of Gastronomy And Travel Research, 4(2): 313-321; https://www.cankiripostasi.com/ilgazin-geleneksel-lezzeti-cabada-keskek-sofralarin-vazgecilmezi, (Erişim tarihi: 07.07.2025).

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: