Şanlıurfa’nın Eyyübiye ilçesi sınırları içinde ve merkeze 55 kilometre mesafede yer almaktadır. Harbetsuvan Tepesi, tıpkı Göbeklitepe, Karahan Tepe, Hamzan Tepe ve Şanlıurfa-Yeni Mahalle yerleşmeleri gibi Harran Ovası’nı gören çevreye hakim bir konumda, Tek Tek Dağları’nın batı kıyısındaki kayalık bir tepenin üzerine konumlanmış, deniz seviyesinden yaklaşık 714 metre yükseklikteki Neolitik bir höyük yerleşmesidir.

Harbetsuvan Tepesi ile birlikte Karahan Tepe ve Kurt Tepesi gibi Neolitik kült merkezlerinin yer aldığı Tek Tek Dağları Milli Parkı, Şanlıurfa’nın yaklaşık 40 kilometre doğusunda, Harran ile Viranşehir ovalarının arasında yer almaktadır. Tek Tek Dağları, geçmişte tıbbi ve aromatik bitki olarak kullanılan Pictacia terebinthus subsp. palaestina yani menengiç ağaçları ile kaplı iken, aşırı otlatma ve ağaç kesimi gibi nedenlerle oluşan toprak erozyonu nedeniyle günümüzde yerini ekilemeyen çıplak kayalık alanlara bırakmıştır. Neolitik dönemde Tek Tek Dağları ekolojisinin yabani hayvan ve bitki örtüsü açısından oldukça zengin olduğu ve bölgenin menengiç, badem, alıç ve incir gibi çalı tipinde kısa ağaçlarla kaplı olduğu anlaşılmaktadır. Kazılarda ele geçen yoğun ve çeşitli yabani hayvan kemikleri bunun en önemli kanıtlarındandır.

2014 yılında Bahattin Çelik tarafından keşfedilen Harbetsuvan Tepesi’ndeki arkeolojik çalışmalar, höyükteki kaçak kazılar sonucu oluşan tahribatın boyutlarını anlamak üzere Şanlıurfa Müzesi Başkanlığı ve Prof. Dr. Bahattin Çelik'in bilimsel danışmanlığında 2017-2019 yılları arasında kurtarma kazısı niteliğinde gerçekleştirilmiştir.

Yüzeyde tespit edilen dikilitaşlar ve buluntulara göre Harbetsuvan Tepesi Göbeklitepe’nin II. Tabakası ile çağdaş görünmektedir. Palmira ve Nemrik tipi uçlar ile Çayönü aletlerine rastlanmadığı için yerleşme, Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ B evresinin erken dönemlerine ve yaklaşık olarak MÖ 9000-8200 yılları arasına tarihlenmektedir.

Harbetsuvan Tepesi, Çelik’e göre bölgedeki Sefer Tepe, Taşlı Tepe ve Kurt Tepesi gibi T biçimli dikilitaşları ile küçük çaplı bir kült merkezidir. Yaklaşık 110 dekarlık Karahan Tepe’nin yedi kilometre kadar güneybatısında yer alan ve altı dekarlık bir alanı kaplayan Harbetsuvan yerleşiminin, Karahan Tepe’nin bir uydu yerleşimi olduğu ve sonrasında Karahan Tepe’den ayrılan Neolitik halklarca kurulduğu düşünülmektedir. Çelik, Harbetsuvan Tepesi ve Sefer Tepe gibi T biçimli dikilitaşlara sahip höyüklerin etrafında çok sayıda Neolitik yerleşme tespit ettiğini ve bunların yılın belli dönemlerinde kullanılan kült merkezlerini, çevrelerindeki yerleşmelerin ise bu merkezleri kullanan Neolitik halkları temsil ettiğini ifade etmektedir. Harran Ovası’nın etrafında, Göbeklitepe ile çağdaş ve benzeri özelliklere sahip yerleşmelerin boyutları Karahan Tepe ve Göbeklitepe kadar büyük olmasa da, yüzeydeki buluntular incelendiğinde bölgedeki yerleşmelerin tamamen aynı kültürel süreci yani Göbeklitepe Kültürü’nü yansıttıkları anlaşılmaktadır.

Harbetsuvan Tepesi’nde 2017-2019 yılları arasında gerçekleştirilen kazılarda üç yerleşim evresi tespit edilmiştir. Yerleşmede Göbeklitepe’nin son evresi olan II. Tabaka yapılarına benzer dikdörtgen ya da kare planlı kült yapıları ve içlerinde T biçimli dikilitaşlar ortaya çıkarılmıştır. Bu dikilitaşlardan birinin üzerinde el parmakları ve kemer tasviri bulunmaktadır. Çelik, Harbetsuvan Tepesi’ndeki dikilitaşların üstyapıyı ayakta tutan birer paye gibi kullanıldığını ve bölgedeki bodur ağaç türlerinin bu tarz payeleri yapacak uzunluğa sahip olmaması nedeniyle ahşap payeler yerine kireçtaşından yapılmış payeler/dikilitaşlar kullanılmasını zorunlu hale getirdiğini öne sürmektedir. Yerleşmede ayrıca mimari olarak kült yapılarının yanı sıra depolama alanları ve ağıl olabilecek sivil yapılara da rastlanmıştır. Harbetsuvan Tepesi’nin de tıpkı Karahan Tepe ya da Göbeklitepe gibi terk edilmeden önce kasten gömüldüğü düşünülmektedir. Harbetsuvan Tepesi’nde mimari ögelerin yanı sıra falluslu heykel parçası, Byblos uçları, yassı baltalar, çakmaktaşı aletler, obsidyen okucu, bazalt taşından havanelleri ve taş kurnalar gibi bu döneme özgü buluntular ve çok sayıda yabani hayvan kemiği ele geçirilmiştir. Yaklaşık 10 bin yıllık olduğu düşünülen falluslu erkek heykeli, Karahan Tepe’de bulunan erkek heykeli ile büyük benzerlik göstermektedir.

Harbetsuvan Tepesi’nin Harran Ovası’nı gören konumu güvenlik açısından önemli olduğu kadar, ovaya giren hayvan sürülerinin takibinin yapılabilmesi için de çok önemlidir. Çelik, Urfa ve çevresinde yaptığı çalışmalarda Göbeklitepe, Karahan Tepe ve Harbetsuvan Tepesi’nin etrafında yoğun miktarda tuzak alanları bulmuştur. Bu tuzak alanları, büyük blok taşlar ile ovadan dağın kayalık bölgesine doğru daralan bir koridorun oluşturulmasıyla yapılmıştır. Neolitik dönem insanları, ovada bulunan sürüleri daha önce yaptıkları tuzak alanlarına sürerek kayalık bölgede sıkıştırmış ve avlamış olmalıydı. Etrafını taşla ördükleri 30-40 dekarlık bu tuzak alanlarında yabani hayvanları avladıktan sonra belki bunları aynı anda tüketemiyor ve tütsülüyor veya tuzluyorlardı. Çelik, Harbetsuvan Tepesi gibi yerleşmelerdeki tapınak / kült yapısı olarak tanımlanan yapılara bu işlenmiş etlerin zaman zaman korunmak üzere depolandıklarını düşünmektedir.