Han Yeraltı Şehri
Doğal ve Kültürel Miras Kervansaray Han Yeraltı Kenti
-
2019
Han Yeraltı Şehri, Eskişehir’in Han ilçesinde yer almaktadır. İlçenin Eskişehir’e olan uzaklığı yaklaşık olarak 90 kilometredir. İlçe, antik dönemden itibaren ticaret ve kervan yollarının geçtiği bir noktada bulunmasından dolayı önemli bir kültür birikimini bünyesinde barındırmaktadır. Burası genel anlamda kayaya oyulan yeraltı odalarından oluşan bir yerdir. Kim tarafından yapıldığı veya hangi dönemden itibaren kullanıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Yapılan arkeolojik çalışmalarda bölgenin Roma, Geç Roma ve Bizans dönemlerinde önemli derece yerleşim gördüğü tespit edilmiştir. Bundan dolayı yeraltı şehri olarak adlandırılan yerin bu dönemlerde yapıldığı düşünülmektedir.
Kolay işlenebilen Kufeki taşının bölgede ve özellikle yeraltı şehrinin bulunduğu alanda olmasından dolayı kayalık alan oyularak işlenmiş ve yeraltı galerileri oluşturulmuştur. Bu alanın hangi kullanım amacıyla yapıldığı kesin bir şekilde bilinmemektedir. Ancak büyük ölçüde denilebilecek tahıl depolarına sahip olmasından dolayı saldırılara uzun süre dayanabilme amacıyla yapılan bir sığınak olarak kullanıldığı düşünülmektedir.
Han Yeraltı Şehri doğal kayalıklara oyularak yapılan yeraltı galerilerinden oluşmaktadır. Galeriler yerin altında çeşitli katlar şeklinde oluşmuştur. Bu galeriler bir insanın ilerleyebileceği büyüklükte olan koridorlarla birbirlerine bağlanmaktadır. Yeraltı şehrinin en alt seviyesinde kuzeyden gelen bir temiz su kanalı bulunmaktadır. Bu kanaldan elde edilen temiz su, yeraltı şehrinde yaşayan veya orada bulunan insanlar tarafından kullanılmıştır.
Yapıda, yine oyularak yapılan üç odalı bir gömü odası bulunmaktadır ve bu odanın girişi güneydoğu yönündedir. Odanın duvarlarında ve üst kısımlarında baklava deseni vb. motifleri içeren işlemeler yer almaktadır. Oda duvarlarına acrosolium adı verilen kayaya oyularak yapılan ve üzerinde kemer motifi bulunan mezar örnekleri yapılmıştır. Nişlerin üzerinden de yatay biçimde uzanan geometrik desenlerin işlendiği görülmektedir. Ayrıca yine bölgenin oldukça yakınında nekropol alanı tespit edildi ve burada yapılan arkeolojik çalışmalarda çok sayıda kap, testi, unguentarium örnekleri ele geçirilmiştir.
Katlı bir yapıya sahip Han Yeraltı Şehri’nde mezarların yanı sıra çok sayıda tahıl ambarları da bulunmaktadır. Bu tahıl ambarlarının depolama miktarları yüksek rakamlara ulaşabilmiştir. Tahıl ambarlarının bu durumu da yeraltı yerleşiminin askeri, güvenlik amaçlarla yapıldığını düşündürdüğü gibi tahıl ürünlerinin saklanması için de kullanıldığını düşündürmektedir.
Antik dönemde yoğun bir şekilde yerleşim gördüğü tespit edilen bu yerde tarihi Kapadokya bölgesindeki yeraltı şehirleri ile kısmen benzerlik gösterebilen ve günümüzdeki yapılaşmalardan dolayı tahrip edilen Han Yeraltı Şehri bölge turizminin önemli bir parçası olmaya aday bir yerdir. Bölgede yapılan arkeolojik kazıların devam ettirilmesi ile Han Yeraltı Şehri’nin önemi daha da ortaya çıkmaktadır. Ayrıca Frig kültürünün önemli eserlerinin bulunduğu Yazılıkaya’nın da bu ilçe sınırları içerisinde bulunması bölgenin turizm açısından önemli bir yer olduğunu göstermektedir.
Referanslar
Alp, A. O. ve Çağlar, M. D. (2009). Eskişehir–Han İlçesi ve Başara Köyü Kazıları (2004 – 2007). İçinde; H. Dönmez ve A. Özme (Hazırlayanlar) 30. Kazı Sonuçları Toplantısı I. Cilt (ss. 189-200). Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü; Alp, A. O. ve Oransay, A. (2015). Han Nekropolünde Ele Geçen Roma Dönemi Seramikleri. İçinde; Mustafa Büyükkolancı’ya Armağan. İstanbul: Ege Yayınları; İşçan, N. (2003). Fotoğraflarla Eskişehir Tarihi. Eskişehir: İşçan Yayınları; Uğurlu, F. ve Erkan İ. (2007). Kültür ve Doğasıyla Han. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.