Gölcük Mahallesi Yukarı Camii

Doğal ve Kültürel Miras Cami

Denizli'nin Acıpayam ilçesine bağlı Gölcük Kasabası’nın Yukarı Gölcük Mahallesi’nde bulunmaktadır. Kitabesinin başka bir yere taşındığı söylenilen cami, mimari ve süsleme özellikleri açısından bölgedeki diğer yapılar ile karşılaştırıldığında XVIII. yy. sonu XIX. yüzyıl başlarına tarihlendirilebilir. Günümüzde ibadete kapalıdır. Hazire içerisinde düz bir arazi üzerine konumlandırılmıştır. Kuzey güney yönünde boyuna dikdörtgen planlı olarak inşa ettirilmiş olan cami içten düz tavan, dıştan dört yöne meyilli, kiremitli kırma çatı ile kapatılmıştır. Yapının kuzeyinde üç ahşap destek ile taşınan, etrafı açık son cemaat mekânı bulunmaktadır. Kuzey cephede ahşap giriş kapısının doğusunda yuvarlak kemerli mihrabiye vardır. Minaresi bulunmamaktadır. Cami sıvalıdır ve boyalıdır. Yer yer dökülen sıva parçalarından moloz taş malzeme ile inşa edildiği anlaşılmaktadır. 

Caminin harim bölümüne, kuzey yöndeki son cemaat yerinden, ahşap kapı ile geçilmektedir. Kuzey güney doğrultulu harim doğu, güney ve batı cephede birer pencere ile aydınlatılmaktadır. Bu açıklıklardan doğu ve batı yöndeki alt hizada, güney yöndeki üst hizadadır. Giriş kapısının aksında yarım yuvarlak nişli mihrap, mihrabın doğusunda vaaz kürsüsü batısında ise minber yer almaktadır. Ahşap vaaz kürsüsü ve minber portatiftir. Harimin kuzeyinde dört ahşap destekle taşınan, doğusunda yer alan merdivenler ile üst kata çıkılan mahfili bulunmaktadır.

Gölcük Mahallesi Yukarı Camii’sinde dışta kuzey cephede, iç mekânda tüm duvarlarda yoğun olarak kalemişi süsleme ile karşılaşılmaktadır. Kuzey cephe ve harim duvarı yüzeyleri zikzaklı ve renkli dekoratif şeritlerle bölümlere ayrılmıştır. Süslemeler bu şeritlerle sınırlandırılmışlardır. Kuzey cephede, harime giriş kapısının yanındaki mihrabiyenin niş yüzeyinde mavi renk boya izleri görülmektedir. Mihrabiyenin doğusundaki şerit üzerine yüksek ayaklı, aşağıdan yukarıya doğru genişleyen gövde formuna sahip kıvrımlı dikey kulplu vazo yerleştirilmiştir. Boya izleri vazodan çıkan çiçeklerin yapraklı olduğunu ve uzun dallar üzerine serpiştirildiğini düşündürmektedir. Batısında aşağıdan yukarıya doğru daralan bir ayak üzerine yükselen, "U" şeklinde gövde formuna sahip kulpsuz bir vazo tasvir edilmiştir. 

Harim duvarlarında üst hizada, yuvarlak madalyon içinde, güneyde “Muhammed (s.a.v.)”, “Allah (c.c.)”; doğuda “Ebubekir”, “Ali”, “Osman”, “Ömer”; batıda “Talha Bin Abdullah”, “Ubeyde Bin Cerrah”, “Sad Bin Ebu Vakkas”, “Bilal Habeşi”, “Hüseyin” isimleri yazmaktadır.  Yapının doğu, batı ve kuzey duvarında bulunan stilize ağaç tasvirleri yaklaşık olarak birbirleri ile aynı özelliklere sahiptir. Üst hizaya yerleştirilen ağaçlardan bazıları meyvelidir. Mihrabı üç yönden kuşatan dikdörtgen çerçeve içerisinde Bakara suresinin 255. ayeti olan “Ayete’l-Kürsî” yazılıdır. Batı kolda, alt hizada başlayan ayetin bir bölümü, mihrap üstünde, sarı zeminli kare alınlık içine yazılmıştır. Mihrap alınlığına aynı zamanda “Âl-i İmrân suresinin 37. ayetinden bir bölüm” ve “Besmele” işlenmiştir. Mihrap nişi yüzeyinde merkezden iki yana sarkan perde motifi bulunmaktadır. Mihrabın doğusunda, alt hizada yer alan kompozisyonun merkezinde, tepelikleri ay şeklinde olan, etrafına renkli (siyah, kahverengi ve mavi) püsküller serpiştirilen “Liva’ül Hamd” sancağı betimlenmiştir. Motifin sağına ve soluna ayaklar üzerine yükselen yuvarlak gövdeli, ince uzun boyunlu, kapaklı ibrik yerleştirilmiştir. Liva’ül Hamd sancağının alt bölümünde dört adet minber yer almaktadır. Mihrabın batısında, yuvarlak madalyonun alt bölümünde “Fetih suresinin 1. Ayeti” yazılıdır. Bu ayetin altında, tepesi palmetli, iki yanında yapraklar uzanan, ters kalp benzeri şekil tasvir edilmiştir. Yaprakların gövdesinde “Kelime-i Tehvid” yazılıdır. Kalp içinde müsenna benzeri hat yazı stili ile “İbrahim suresinin 7. ayetinden bir bölüm” yazılıdır. Doğu duvar penceresi, iki yandan, baklava dilimli dikey şeritlerle sınırlandırılmıştır. Duvar yüzeyine turuncu, mavi yeşil ve siyah renklerle oluşturulan farklı çiçek motifleri serpiştirilmiştir. Ayrıca biri pencere yanında olmak üzere toplamda altı adet vazo betimlenmiştir. Pencere yanında, büyük harflerle, müsenna hat yazı stili ile oluşturulan “Muhammed Mustafa” ismi; üzerinde ise daha küçük harflerle “Aleyhisselam” yazılmıştır. Kadınlar mahfili hizasındaki alt bölümde cami tasvir edilmiştir. Çifte şerefeli, iki minareli caminin son cemaat yeri bulunmaktadır. Caminin yanlarında kubbeli farklı yapı toplulukları vardır. Batı duvarda pencere üzerinde ayaklı, kıvrımlı gövdeli kahverengi bir vazo bulunmaktadır. Vazonun etrafında yeşil ve kırmızı renkli çiçekler betimlenmiştir. Orta bölümde, kahverengi zemin üzerinde “Selaten Tüncina” duası; yanında ise mavi yazı ile “Mülk Suresi’nin birinci ayetinin ilk bölümü” yazılıdır. Bu ayetin hemen altında celi sülüs müsenna şeklindeki hat yazı stili ile yazılan daha büyük yazıda, “Mülk Suresi’nin birinci ayetinin ikinci bölümü” yazılmıştır. Şeritten sonra aynı hizada dört adet kahverengi vazo sıralanmıştır. Bazıları ovale yakın formlu gövdeye sahipken, diğerleri aşağıdan yukarıya doğru genişlemektedir. İçlerinde yapraklı, mavi ve kırmızı çiçek motifleri bulunmaktadır. Kuzey duvarda kapının iki yanındaki düz şerit üzerinde sıralanan farklı gövde formlarına sahip vazolar diğer cephedekiler ile benzer özelliklere sahiptir. Harim duvarlarının alt bölümleri boş bırakılmıştır.

Geç Dönem Osmanlı Mimarisi’nin özelliklerini yansıtan yapı kalemişi süslemeleri ile oldukça önemlidir.

 

Referanslar

Karabay, N., ve Sevinç, C. (2008). Yukarı Mahalle Cami Raporu. Denizli: Denizli Müze Müdürlüğü; Arık, R. (1976). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları; Dalkılıç, Y. (2013). Denizli Cami ve Mescitleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.