Gevale Kalesi

Doğal ve Kültürel Miras Kale

Konya’nın Selçuklu ilçesi sınırları dâhilinde, Sarayköy yakınında bulunmaktadır. Konya merkezine yaklaşık dokuz kilometrelik bir uzaklıkta yer almaktadır. Kale, volkanik bir dağ olan Takkeli’nin 1675 metre rakımlı zirvesinde yer almaktadır. Kale, Konya Ovasına hâkim bir noktada, oldukça stratejik bir konumdadır. Gevale isminin kaynağı ve kullanımı konusunda çeşitli görüşler ve kullanımlar vardır. Gevale isminin kaynağını Frig dişi yer tanrısı olan Cybele’den aldığı söylenmektedir. Bu isim farklı dillerde harflerin farklı şekillerde okunması ve değiştirilmesi ile Sibel, Sibele, Kübel, Kübele, Küvel, Küvele, Kiveli, Kivele, Kevele, Kebele, Hubel, Hobal gibi bazen de kelimenin birinci harfi biraz yumuşatılarak Gevele ve Gebeie gibi okunuyor. Bu dağa yakın bir yerleşim yeri olan Silleliler ise Gevelle veya Gevele diyorlar. Gevale Kalesinin burçları uzaktan takkeyi andırdığı için dağ Konyalılar tarafından Takkeli Dağ olarak isimlendirilmiştir.

Konya, genellikle Gevale Kalesi’nden müdafaa edilmiştir. Konya’ya yapılan saldırılar ilk önce bu kalede karşılandı. Gevale Kalesi’ne hâkim olan Konya’ya da hâkim oluyordu. İlk Çağlardan itibaren yerleşim gören kalenin merkezi, Roma, Bizans, Selçuklu ve Karamanoğulları dönemlerinde kullanılmıştır. Karamanoğlu Mehmet Bey 1328-1329 yıllarında kaleyi ele geçirmiş ve yaklaşık 150 yıl Karamanoğlu hâkimiyetinde kalmıştır. Fatih Sultan Mehmet 1466-1467 yılında Karaman seferi sırasında Gevale Kalesi’ni Osmanlı sınırlarına katmıştır. 2012 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ile bölgede kapsamlı yüzey araştırması gerçekleştirildikten sonra 2013 yılından itibaren Konya Müzeler Müdürlüğü’nün başkanlığında, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet Çaycı’nın bilimsel danışmanlığında ve Selçuklu Belediyesi’nin sponsorluğunda ortaklaşa yürütülen kazı ve restorasyon çalışmaları ile kalenin ve bölgenin tarihine ışık tutulmuştur.

Kalede halen ayakta olan mimari kalıntılar mevcuttur. Bunların başında sur duvarları gelmektedir. Volkanik bir yapıya sahip olan arazinin zirvesini çepeçevre çeviren sur duvarları sayesinde savunma hattı daha da güçlendiriliyordu. Konya’nın arazi yapısı göz önüne alındığında kalenin savunmadaki önemi daha bariz bir durumdadır. Kalenin bazı bölümleri günümüze kadar intikal edebilmiştir. 2017 yılında surların ve burçların bir kısmının restorasyonu tamamlanmıştır. Kalede oldukça fazla sayıda sarnıç mevcuttur. Kalenin gizli geçidine açılan bu sarnıçlardan biri 2014 yılında keşfedildi. Üzeri tonoz örtülü geçit yaklaşık 300 metre yol katlettikten sonra dağın içerisinde ilerliyordu. Dağın çevresinde Roma dönemine ait birçok kaya mezarı bulundu. İlk kazı sezonunda kaya oyma tapınak ve etrafındaki mekânlar ortaya çıkarıldı. Kalenin zirvesinde yaşam mekânları odalar, şapel, iki adet hamam, oldukça derin zindan ve sarnıçlar ortaya çıkarıldı. Kazı çalışmalarında elde edilen küçük buluntular; seramik parçaları, cam tesera parçaları, sikkeler, takı eşyaları, ok uçları, zihgir, taş gülleler, kandiller, alçı parçaları gibi çok sayıda eser bulundu. Gevale Kalesi, kazı ve bilimsel çalışmaları ile Anadolu Selçuklu dönemi olmak üzere Konya’nın erken dönemlerine kadar ışık tutacak bulguları oraya koymaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

Aygör, E. (2018). Konya Gevale Kalesi 2016 Yılı Kazısında Bulunan Ok Uçları, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 7: 284-306; Çaycı, A. ve Şimşir, Z. (2015). Gevale Kalesi 2013-2014 Kazı Buluntuları. İçinde; C. Keskin (Hazırlayan), 37. Araştırma Sonuçları Toplantısı (Cilt: 3, s.539-55). Ankara: Başak Kitap; Çaycı, A., Şimşir, Z. ve Mimiroğlu, İ. M. (2013). Gevale Kalesi ve Çevresi Çalışmaları. İçinde; A. Özme (Hazırlayan), 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı (Cilt: 2) (ss. 276-286). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Basımevi; Çayçı, A. ve Yavuzyılmaz, A. (2016). Gevale Kalesi Cam Bilezik Buluntuları. İçinde; E. Taş (Editör), XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (ss. 49-61). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları; Konyalı, İ. H. (1965). Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi. Konya: Yeni Kitap Basımevi; Önder, M. (1962). Mevlana Şehri Konya. Konya: Konya Valiliği Yayınları; Şen, A. (2019). Konya Gevale Kalesi Kazılarında Bulunan Taş Gülleler (2013-2016), Selçuk Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 4: 187-224; Turan, O. (1958). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar Metin, Tercüme ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.