Erzurum Ulu Camii (Atabey Camii), bazı kaynaklarda Atabek Camii olarak da geçmektedir. İnşa tarihi net olmamakla birlikte caminin 1179 yılında yaptırıldığı kabul edilmektedir. Bu cami Saltuklular devrinde Melik Nasırüddin Muhammed tarafından yaptırılmıştır. Melik Nasırüddin Muhammed Emir İzzettin Saltuk’un oğlu olarak bilinmektedir.

Tarihsel süreç içerisinde cami bir dizi onarımlar geçirmiştir. Camide bulunan kitabelerden edinilen bilgilere göre yapıda ilk restorasyon çalışmaları 1629 yılında Nasuh Paşazade Hüseyin Paşa tarafından başlatılmıştır. Camide belirli aralıklarda restorasyon çalışmaları yapılmıştır. Son restorasyon ise 1860 yılında Sultan Abdulmecid döneminde İbrahim Ethem Paşa tarafından yaptırılan çalışmadır. 

Ulu Camii (Atabey Camii) sahip olduğu plan ve mimari açısından Anadolu’nun en büyük ve en önemli camilerinden biri durumundadır. Evliya Çelebi 1640 yılında Erzurum’a gelip Ulu Cami’yi gördüğünde “200 ahşap direk üzerinden yükseldiğinden” bahsetmiştir. Ancak bu durumun gerçekliği konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Günümüzde cami 54 X 41.70 metre boyutlarındaki bir alanda bulunmaktadır. Mihraba dik olarak oluşturulmuş yedi sahından oluşan yapıyı taşıyan ayaklar L ve T şekillerinde, kare ve dikdörtgen olacak şekilde inşa edilmiştir. Caminin üç tane kuzeyde, iki tane de doğuda olmak üzere toplam beş giriş kapısı bulunmaktadır. 

Caminin mihrap bölümü taş malzeme kullanılarak oluşturulmuştur. Mihrabı çevreleyen bordürlerde bezeme olarak sonsuzluk ilkesine uygun olarak geometrik motifler kullanılmıştır. Camide ana mihrabın dışında güneydoğu ve güneybatı köşelerinde de birer tane mihrap nişi bulunmaktadır. Kuzeydoğu köşesinde ise iki renkli taş işçiliğiyle oluşturulmuş bir niş ve nişin yanından merdivenle çıkılan bir çile odasına yer verilmiştir. 

Caminin 25.5 metre yüksekliğindeki minaresi kare kaide üzerinde yükselen silindirik bir gövdeye sahiptir. Caminin kuzeybatısındaki köşede bulunan minarenin kaide kısmında hem moloz ve hem de kesme taş malzeme kullanılmıştır. Minare gövdesinin alt kısmı kesme taş, üst kısmı tuğla ile inşa edilmiştir. Petek bölümünde ise tuğla malzeme tercih edilmiştir. Günümüzde hala aktif olarak kullanılan Ulu Camii Erzurum tarihinin ve İslam kültürünün önemli eserlerden biridir.