Ebersolt, Jean

Kişi Seyyah ve Seyahatname Seyyah Yazar

(1879 – 1933)

Arkeolog ve sanat tarihçisidir. Çalışmaları çoğunlukla Bizans arkeolojisi, İstanbul’un topografyası, Doğu ve Batı uygarlıklarının etkileşimi üzerinedir. Bizans İstanbulu’nun tarihini ve mimari yapılarını ele aldığı çalışmalarıyla Bizans araştırmalarına önemli katkılarda bulundu.

Jean Ebersolt, 22. 06. 1879 tarihinde Fransa’nın Montbéliard kasabasında doğdu. Protestan bir aileden geldiği için eğitimine teoloji alanında başladı, yükseköğrenimini dönemin önde gelen eğitim merkezlerinde (Berlin, Paris, Nancy, Münih) yaptı. İlahiyat ve tarih alanlarında dünyanın en iyi eğitim kurumlarından biri olarak gösterilen Paris’teki École Pratique des Hautes Etudes’de 1901-1902 yıllarında tarih ve ilahiyat derslerine devam etti. Yükseköğrenimi sırasında dönemin ünlü Bizans filoloğu ve edebiyatçısı Prof. K. Krumbacher’den ve Bizans tarihi uzmanı Prof. Charles Diehl’den dersler aldı, böylece hem klasik dilleri öğrendi hem de tarih alanında kendisini geliştirdi. Ebersolt’un araştırma alanı olarak Bizans’ı seçmesinde C. Diehl’den aldığı derslerin ve ona duyduğu hayranlığın büyük etkisi oldu.

1906 yılında Yunan Araştırmalarını Geliştirme Derneği üyeliğine seçilen Ebersolt, Rusya’daki Nerediça Kilisesi duvarlarını süsleyen ve Bizans üslubunu yansıtan freskolar üzerine bir makale kaleme aldı. Ardından 1908’de İstanbul Rus Arkeoloji Enstitüsünün üyeliğine kabul edildi. Akadémie der Inscriptions et Belles Lettres ve Fransa Eğitim Bakanlığı’ndan aldığı burslarla 1907-1908, 1910 ve 1912-1913 yılları arasında beş yıl İstanbul’daki Bizans kiliseleri üzerinde araştırmalar yaptı. 1910 yılında Sarbonne Üniversitesi’nde doktora derecesi alan Ebersolt, İstanbul’da kaldığı dönemde buradaki Bizans eserleri hakkında Fransa Eğitim Bakanlığı’na sunduğu Etude sur la topographie et les monuments de Constantinople ve Rapport sommaire sur une mission à Constantinople adlı iki raporu makale olarak yayımladı. 1910’da Paris’te yayımlanan Le Grand Palais de Constantinople et Le Livre Des Ceremonies adlı kitabında İstanbul’un sanatı, mimarisi ve tarihi hakkında bilgiler veren seyyahları ve eserlerini ele aldı. Ayrıca Bizans İstanbulu’ndaki Büyük Saray’ın yeri ve planı hakkında önerilerde bulundu. Sainte Sophie de Constantinople adlı çalışmasında ise Ayasofya’yı ayrıntılı olarak inceledi. Ebersolt, incelediği yapıların plan, rölöve ve kesitlerinin çiziminde mimar Adolph Thiers’ten destek aldı.

1913 yılında Nestlé’nin kurucularından biri olan sanayici Monnerat’ın torunu Jules Juliette Maury ile evliliği, ona maddi açıdan rahat bir yaşam sağlarken, kendisini araştırmaya adamasına imkân verdi. İstanbul’da kaldığı yıllarda yaptığı çalışmaları neticesinde hazırladığı Les Eglises de Constantinople (İstanbul Kiliseleri) adlı eseri evlendiği yıl içinde Paris’te iki cilt olarak yayımlandı. Eserin birinci cildinde camiye çevrilmiş kiliseler tanıtılırken, ikinci ciltte mimar A. Thiers’in çizimleri yer aldı. Ebersolt bu kitabında önceki çalışmalardan farklı olarak, önemli gördüğü bazı kiliseler üzerine odaklandı ve çok detaylı bir eser ortaya koydu.

Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) yıllarında İstanbul’daki saha çalışmalarını yarıda bırakmak zorunda kalan Ebersolt, 1917’de Constantinople Byzantine et les voyageurs du Levant adlı kitabını Paris’te yayımladı. Kitabında İstanbul’u ziyaret eden seyyahların Bizans eserleri hakkında verdikleri bilgileri derledi. Böylece daha sonra çeşitli nedenlerle yok olmuş mimari kalıntıların da envanteri çıkarılmış oluyordu. Bu eser Türkiye’de 1996 yılında Bizans İstanbulu ve Doğu Seyyahları adıyla İlhan Arda’nın çevirisiyle Pera Turizm tarafından yayımlandı.

Tarih, mimarlık ve arkeoloji üzerine yazdığı eserlerinde ağırlıklı olarak Bizans ve İstanbul’u ele alan Ebersolt, 1923 yılında Paris’te yayımlanan Les Arts Somptuairés de Byzance adlı kitabında Bizans saray sanatı hakkında önemli bilgiler verdi. Bizans sanatının ikonografisi ve dini boyutlarıyla nispeten daha az ilgilendi. Orient et Occident (Paris, 1928-1929) adlı eserinde Doğu ve Batı sanatları arasındaki karşılıklı etkileşimi ele aldı ve Bizans sanatının Doğu kökenlerine özellikle vurgu yaptı. Bu eseri minyatür sanatı hakkındaki La Miniature Byzantine (Paris, 1926) ve Bizans mimarisini başlıca yapı tiplerine göre tanıttığı Monuments D’architecture Byzantine (Paris, 1934) adlı çalışmaları izledi.

Ebersolt farklı zamanlarda çeşitli dernek ve kurumlarda görevler aldı, 1927 yılında ise kısa bir süre Paris Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde öğretim görevlisi yardımcısı olarak çalıştı. 1924-1928 yılları arasında Yunan Araştırmalarını Geliştirme Derneği’nin sekreter yardımcılığı görevini yürüttüğü sırada, Bizans araştırmalarına yaptığı katkılardan dolayı 1926’da kendisine Atina Bizans Araştırmalar Derneği fahri üyeliği verildi. 1933 yılında Brüksel Üniversitesi Sanat Tarihi Kürsüsü’nün başına geçmesi teklif edildi, ancak bu göreve başlayamadan 09. 12. 1933 tarihinde henüz 54 yaşındayken kalp yetmezliği sonucu Paris’te hayatını kaybetti.

Yararlanılan Kaynaklar

Anonim, (1933). Jean Ebersolt, Byzantion, 8 (2): 800-805.; Ebersolt, J. (1996). Bizans İstanbulu ve Doğu Seyyahları (Çev. İ. Arda). İstanbul: Pera Turizm Yayınları.; Eyice, S. (1993). Ebersolt, Jean. İçinde; Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt: 3, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Vakfı Yayınları.; Picard, C. (1934). Jean Ebersolt (1879-1933). Revue Archéologique, 3, 100–101.; https://www.inha.fr/fr/ressources/publications/publications-numeriques/dictionnaire-critique-des-historiens-de-l-art/ebersolt-jean.html?search-keywords=Ebersolt%2C+Jean, (Erişim tarihi: 05.07.2020).