De Fontmagne, La Baronne Durand

Seyyah ve Seyahatname Seyyah

(1840 - 1907)

Yazar ve besteci Marie-Caroline Durand de Fontmagne Fransa’da doğdu (1840). Ataları Fransa, İngiltere ve İrlanda soylularına dayanan Melfort Dükü Edward Louis Drummond ile Eudoxia Saulnier de Cherrières’in büyük kızıdır. Zengin bir çevrede yetişti. Barone Gaston Durand de Fontmagne ile evlendi (1869). Müzik hayatında Armand Silvestre’ın şiirine müzikal olarak yardım eden Marie de Fontmagne, opera sayesinde yeteneklerini gösterdi ve Tarentelle ile Marche Funèbre adlı melodilerin iki koleksiyonunu yazdı. Ayrıca XVIII. yüzyılın ünlü şiirlerinden Les Grâces et l’Amour ve Berger de Blandy’i yorumladı. Diğer taraftan gençliğinde çeşitli seyahatler yaptı. Bu seyahatlerinden biri de Fransa’nın İstanbul Büyükelçisi Édouard Antoine de Thouvenel ile olan akrabalığı sayesinde oldu. Marie de Fontmagne, 02. 09. 1856’da Marsilya’dan Sinâ adlı gemiyle amcası Thouvenel’in eşine refakat ederek İstanbul’a doğru yola çıktı. İtalya ve Yunan sahillerinde yol alan gemi, liman şehirleri ve adalarda kısa molalar vererek Çanakkale Boğazı’ndan İstanbul’a 7 Eylül tarihinde ulaştı. 15. 05. 1858 tarihindeki dönüşüne kadar 22 ay boyunca amcası Thouvenel’in yanında İstanbul’da yaşadı. Bu onun için İstanbul’daki izlenimlerini ve duyduklarını not almak, gördüklerini de resmetmek için bir fırsat oldu.

Marie de Fontmagne’nin İstanbul’daki konumu gereği diplomatik çevrelerle yakın ilişkileri oldu. Kırım Savaşı’nın sonlarına doğru, Osmanlı’nın reform arayışlarına giriştiği bir zamanda Maslak’taki askeri kampta bulundu ve Fransız elçiliğinde siyasi görüşmelere şahit oldu. İngiliz ve Fransız diplomatlarının İstanbul’daki çekişmeleri ve bunların Bâb-ı Âli üzerindeki tesirlerini yakından izledi. Ayrıca Mustafa Reşid Paşa, Fuad Paşa ve Ali Paşa gibi önemli devlet adamlarıyla tanışma fırsatı buldu. Bununla beraber Marie de Fontmagne’nin seyahatinde daha çok romantik mizacının yansımaları ağır bastı. İstanbul’a yaptığı seyahatten mümkün olduğunca çok tanıklıkla dönmek istedi. Bunun için aldığı notlar dışında, hava iyi olduğunda ağaçların altında oturup çizimler yaptı. İstanbul’u bir kadın romantizmi ile izleyerek, bir yandan Boğaziçi ve Suriçi’nin tabiat güzelliğine kapılırken diğer yandan da Türk aile yaşantısı, Türk evlerindeki ısınma, yemek ve sofra kültürü hakkında izlenimlerde bulundu.

Marie de Fontmagne gerek soylu bir aileye mensubiyeti gerekse üst düzey bir diplomatın akrabası olduğu için, saray haremlerine ve hamamlarına girerek köşk ve saraylarda ayrıcalıklı misafir olarak ağırlandı. Böylece herhangi bir sınırlama olmaksızın, XIX. yüzyıl İstanbul’undaki sosyal ve kültürel değişime ait ipuçlarına canlı örneklerle şahit oldu. O dönemde henüz devam etmekte olan örf ve âdetleri, yeni beliren eğlence anlayışını ve Küçüksu âlemlerini gözlemledi. Bununla birlikte Osmanlı’da başlayan değişim rüzgârını kadınların dünyasında da izledi. Kendi aralarında domino, satranç ve iskambil oynayan, birkaç dil bilen, kupalı arabaya binen, baloya giden ve korse giyen kadınlardan söz etti. Ancak eserinin son bölümde kadınlara ilişkin yaptığı değerlendirmeler oryantalist bir çizgideydi. Ona göre Doğulu kadın, istisnalar hariç, yiyip içmek ve yatıp uyumak için vardır; acınası bir halde bitki gibi bir hayat süren kısır bir varlıktır.

Bu seyahatte Marie de Fontmagne, İstanbul’un hem sosyal hem de maddi kültürünü, dilencilerin azlığını, çocukların terbiyesini, köle fiyatlarını, evlerin renkleri, bahçeleri, ormanları, kaleleri, mezarlıkları, Mısır Çarşısı’ndaki Şark halılarını ve daha pek çok izlenimini günlüğüne kaydederek Fransa’ya geri döndü. Anılarını, kocasının ölümünden sonra şatosuna çekilerek, Un séjour à l’ambassade de France à Constantinople sous le Second Empire (İkinci İmparatorluk döneminde İstanbul’da Fransız Konsolosluğunda Geçen Günler) adıyla 1902’de Paris’te Fransızca olarak yazdı. Marie de Fontmagne, anılarının dışında kitabını yazarken, Osmanlı hakkında yazan Lady Montagu, Baron de Tott, Gyllius ve Thouvenel’in eserlerinden de faydalandı. Bu kitap, eğitimli ve çok yönlü bir kadının, Batı’nın Doğu’ya bakışını vicdanlı, özgün ve objektif bir yansıması olarak kaleme alındı. Yazar, 04. 04. 1907’de Paris’te vefat etti. Kitabı, Türkiye’de ilk defa 1977 yılında Kırım Harbi Sonrasında İstanbul adıyla Gülçiçek Soytürk’ün çevirisiyle Tercüman Yayınları tarafından yayımlandı. Ayrıca kitap, 2007 yılında Kırım Savaşı Sonrasında İstanbul Günleri adıyla İsmail Yerguz’un çevirisiyle İstiklal Kitapevi tarafından da yayımlandı.

Referanslar

Buffenoir, H. (1894). Grandes Dames Contemporaines: La baronne Durand de Fontmagne. Paris: Librairie du Mirabeau; Carnoy, H. (Editör). (1987). Dictionnaire Biographique İnternational des Écrivains (International Biographic Dictionary of Writers) (ss. 146-147). New York: Georg Olms Verlag; Fontmagne, B. D. (2007). Kırım Savaşı Sonrasında İstanbul Günleri (Çev. İ. Yerguz). İstanbul: İstiklal Kitapevi; Şeni, N. (1999). Marie ve Marie Konstantiniye’de Bir Mevsim: 1856-1858 (Çev. Ş. Tekeli). İstanbul: İletişim Yayınları.