Chicago Dünya Fuarı

Etkinlik Fuar

Maddeye katkıda bulunan yazarlar:
Yazar: Yeşim Duygu ERGÜNEY (2019) (Madde metni için tıklayınız)
Yazar: Şefik MEMİŞ (2020) (Madde metni için tıklayınız)
1 / 2

3 Mayıs – 31 Ekim 1893 tarihleri arasında Şikago’da Jackson Parkı’nda 686 bin metrekarelik alanda gerçekleşen Şikago Dünya Sergisi, 27 milyon ziyaretçiyi karşıladı. Serginin tasarımı için görevlendirilen mimar Daniel Burnham ve John Root, farklı mimarlık ofislerinin tasarımlarıyla yer alacak yapıların tümünün neoklasik üslupta olması kararlaştırdılar. Yapıların parlak beyaz bir alçıyla sıvalanarak mermer gibi gösterilmeleri sebebiyle sergi, ziyaretçiler tarafından ‘Beyaz Şehir’ olarak adlandırıldı. Bu üslup, fuarı takiben Amerika Birleşik Devletleri’nde sayısız hükümet binasında kullanıldı ve ülkenin ulusal üslubu haline geldi. Diğer dünya sergilerinden farklı olarak, sergi alanında demir ve cam malzeme ile geçici yapılar inşa etmek amaçlanmadı. Yapılar sergi sonrasında da hizmet edecek kalıcı malzemelerle inşa edildiler. Göletler, su yolları ve havuzlarla bölümlere ayrılmış park alanında 14 ana sergi binası ve bu alana bitişik Midway adı ile ayrılan bölümde diğer ülkelerin pavyonları düzenlendi. Tasarlanan yapılar arasında Luis Sullivan ve Dankmar Adler’in tasarladıkları Ulaştırma Binası, 1893 Chicago Dünya Sergisi’ni aşıp mimarlık tarihinde iz bırakan önemli yapılardan biri oldu. Yapının, akslı simetrik planı ve Şeref Meydanı’nın ötesinde yer alması, neoklasik üslubun dışına çıkılmasına olanak sağladı. 1893 Şikago Dünya Sergisi için dünyanın dördüncü olan metro sistemi Şikago’da kuruldu. Osmanlı Devleti, sergiye ana yapı olarak yine bir III. Ahmet Çeşmesi replikasıyla katıldı. 1873 Viyana Dünya Sergisi’ndeki replikadan farklı olarak; 1893 Şikago Dünya Sergisi’nde köşelerdeki kavisli sebiller kaldırılarak ortadaki girişe bir merdiven eklendi. Ana pavyon, çeşmeden daha büyük bir ölçekte, çarşı işleviyle inşa edildi. Pavyonun çeşmeye nazaran daha sade bırakılan üç bölmeli cephesi ile yapı, dikdörtgen planlı tutulurken; üst kotta, yapıya yataylığını vurgulayan geniş saçaklı bir çatı eklendi. Ağaçlar içindeki ana pavyonun dört köşesinde küçük kubbeler, bu kubbelerin ortasında da zirvesinde Osmanlı sancağı dalgalanan bir kubbe yer aldı. Osmanlı Devleti, çeşme dışında, Osmanlı Mahallesi içinde bir cami; Mısır Çarşısı’nın benzeri bir kapalıçarşı; bir restoran; bir Türk tiyatrosu; büro olarak kullanılan evler ve sokak başlarında satış yapan köşklerle temsil edildi. II. Abdülhamit’in fotoğraf koleksiyonu ve Osman Hamdi Bey’in tabloları da dünya sergisinde yer aldı.

Yararlanılan Kaynaklar

Ergüney, Y.D. (2018). Ondokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Dünya Fuarlarında Osmanlı Devleti’nin Mimari Temsili, DER Yayınları.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Ergüney, Y.D. (2018). Ondokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Dünya Fuarlarında Osmanlı Devleti’nin Mimari Temsili, DER Yayınları.

2 / 2

Kristof Kolomb’un Amerika kıtasını keşfinin 400. yılı münasebetiyle organize edilen 1893 Chicago Dünya Sergisi, Kolomb Dünya Sergisi olarak da biliniyor. Resmi açılışı 1892’de yapılmakla birlikte 1 Mayıs - 31. 09. 1893 tarihleri arasında açık kalan ve 46 ülkeden 50 bin sergileyicinin katıldığı sergiyi 27,3 milyon kişi ziyaret etti. El kamerası ve radyonun tanıtıldığı sergi, Michigan Gölü kenarında kuruldu. Sergi mimarisi ‘güzel şehir’ akımını doğurdu. ABD Başkanı Clevland sergiyi, “Biz burada insanlara müsabaka meydanı açarak insanlığı aydınlatmaya çalışıyoruz” diyerek açtı.

Osmanlı İmparatorluğu sergiye, ABD başkanınca gönderilen özel elçi Salomon Hirsch tarafından davet edildi. Sultan II. Abdülhamid, Batı ile ilişkilerinin Avrupa’dan ibaret olmadığını göstermek amacıyla fuara katılmaya karar verdi. Komisyon Başkanlığına Ticaret ve Nafia Nazırı Tevfik Paşa, başkan vekilliğine Dersaâdet Ticaret Odası Başkanı Azaryan Efendi, üyeliklere ise Ticaret Müdürü İsmail Bey, Ziraat Müdürü Nuri Bey, Yenidünya Dimetraki Efendi, Ticaret Odası II. Başkanı Ferid Beyefendi, Oda Azası Corcaki Efendi ve Mösyö Milden getirildi. Sergi komiserliğine yabancı dil bilen Hakkı Bey atandı.

Sergilenecek ürünler, özel kişilerden gelenlerin yanı sıra Osmanlı ürünlerinin kalitesini yansıtan Tophane ve Tersane-i Âmire fabrikaları ile orduya bağlı Feshane-i Âmire ve diğer sanayi fabrika ve imalathanelerden seçildi. Vilayetlerdeki ürünler ise ticaret odaları vasıtasıyla bedelleri ödenerek tedarik edildi. Katılım şartlarını düzenleyen özel bir talimatname hazırlandı. Türk fuarcılığının modern ilk anayasası olarak kabul edilebilen 32 maddelik bu kapsamlı talimatnamede, stant yerine mahall-i mahsus sözcüğü kullanıldı.

Resmî devlet pavyonu, Sadullah ve Sehami Kumpanyası tarafından III. Ahmed Çeşmesi’nden ilhamla inşa edilirken bir de Türk köyü/çarşısı yapıldı. Çarşı içinde Sultanahmet Meydanı’ndaki Dikilitaş’ın bir örneği ile içinde namaz kılınabilen bir cami inşa edildi. Chicago Dünya Sergisi, özel sektörün stant ve diğer mimari unsurları yaptığı ilk sergi oldu. Çarşı içinde 20 metrekarelik 40 dükkan yapıldı ve 200 Osmanlı lirası bedelle kiraya verildi. Bu dükkanları manifaturacı, kuyumcu, tütüncü, şekerci, kebapçı, tespihçi, tuhafiyeci gibi birtakım esnaf ve tacir kiraladı. İslam’a ve milli adaba aykırı piyesler sergilememek kaydıyla tiyatro binasına da izin verildi.

Osmanlılar teknolojik ve inovatif ürünleriyle sergiye katıldı. Bunlar arasında sahil muhafaza ve deniz savaşları için zırhlı gemiler üreten Tersane-i Âmire ürünleri yer aldı. Ayrıca çelik ve pirinç olarak imal edilmiş torpil yuvası modelleri ve torpil yönlendiricileri, gemiler için vida, pervane kanadı, dört kürekli tekne, iki kürekli kayık, gemi ip ve halatları gibi teknolojik ürünler de sergilendi. Elektrik ürünleri arasında elektrik motoru, elektrikli aydınlatma ve elektrikli telgraf için çeşitli ürünler de sergilendi. Toplam 13 bin farklı ürünle katıldıkları Chicago Sergisi, Osmanlı katılımcılarına girişimcilik ve pazarlama alanında yeni ilişkiler sağladı. Sergi boyunca, Musavver Şikago Sergisi Mecmuası adıyla bir yayın çıkartıldı ve Osman Hamdi Bey’in büyük bir tablosu da sergilendi.

Yararlanılan Kaynaklar

Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi. Sayı 353: 21. 09. 1308, Sayı 391: 13. 06. 1308, Sayı 419: 26 Kanunuevvel 1308; Erik, M. (2007). Dünya Fuarları (Çev. Canan Bilgin). İstanbul: İFM Yayınları; Flinn, J. J. (1893). The Best Things To Be Seen At The World’s Fair. Chicago: The Columbian Guide Company; Işıklı, A., Balkan, M. (2007). Türk Fuarcılık Tarihi. İstanbul: İFM Yayınları; Kazgan, H. (1984). Osmanlı Sanayinin Dışa Açılması, 1893 Şikago Sergisinde Osmanlı Pavyonu, Diyalog, 1984. Musavver Şikago Sergisi Mecmuası, Sayı 1-12: 1893; Memiş, Ş. (2015). 19. Yüzyılda Bir Sanayileşme Stratejisi Olarak Uluslararası Fuarlar: Osmanlı Örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; İstanbul; Pierce, J. W. (1893). Photographic History of the World’s Fair. Chicago: Lennox Publishing Company; Umur-ı Nafia ve Ziraat Mecmuası. Sayı 14: 15 Recep 1309, Sayı 23: 1 Zilhicce 1309.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Erik, M. (2007). Dünya Fuarları (Çev. Canan Bilgin). İstanbul: İFM Yayınları.