Bitlis merkezde yer alan Bitlis Kalesi batısında İskender Çayı, doğusunda ise Dideban Çayı ile komşudur. Kalenin kimler tarafından inşa edildiği kesin olarak bilinmemekle beraber Büyük İskender’in kumandanı Badlis tarafından yapıldığı düşünülmektedir. Bu sebeple şehrin bugünkü adının da Badlis isminden geldiği rivayet edilmektedir. Kale ile ilgili kaynaklar incelendiğinde en fazla bilgiyi Evliya Çelebi’nin Seyehatnamesi vermektedir. Kaynakta yer alan bilgilere göre, büyük bir han ve 300 kadar evin yer aldığı kalenin Osmanlı ve Selçuklu dönemlerinde de kullanılmaya devam edildiği bilinmektedir.

Anadolu-Türk sanatına katkı yapılması adına, Bitlis Valiliği'nin de desteğiyle, Bitlis Kalesi’nin yer aldığı bölgede araştırma kazısının başlatılabilmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığı’na 2002 yılında müracaat edilmiştir. Alınan onay ile birlikte ilk kazı çalışmaları 2004 yılında uzman bir ekiple başlatılmıştır. Araştırma ekibi içinde Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Bitlis Valiliği, Erzurum Müze Müdürlüğü destek verdi. Yine o dönemde Dr. Öğr. Üyesi Saim Cirtil ve Dr. Öğr. Üyesi Şehabettin Öztürk, Arş. Gör. Gülsen Baş ve Arş. Gör. Ebru Bilget, Sanat Tarihçi Şahin Akbulut ve Erbil Cömertler, Arkeolog Sabahattin Erdoğan ve son olarak Sanat Tarihi Bölümü öğrencileri görev aldılar.

İlk etapta Pamukkale Üniversitesi bünyesinde başlatılan kazı çalışmaları, daha sonrasında Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi tarafından devam ettirilmiştir. 2015 yılına kadar devam eden çalışmalar üç yıl aranın ardından 2018 yılında tekrar başlatılmıştır. 2018-2020 yılları arasında ise kazı çalışmaları Fırat Üniversitesi tarafından devam ettirilmektedir. Bitlis Kalesi’ndeki kazı çalışmaları ilk olarak 2004 yılında Prof. Dr. Kadir Pektaş kazı başkanlığında yürütüldü. Daha sonra 2010-2015 yılları arasında Prof. Dr. Gülsen Baş devam ettirmiştir. Verilen üç yıllık aranın ardından Dr. Öğr. Üyesi Korkmaz Şen’in kazı başkanlığında tekrar başlayan kazı çalışmalarının 2020 yılına gelindiğinde hala devam ettiği bilinmektedir. Bitlis Kalesi kazı bölgesinden çıkartılan eserler Ahlat Müzesi’nde sergilenmektedir. 2019 verilerine göre müzeyi ziyaret eden ziyaretçi sayısı 19.948 kişidir. Ahlat Müzesi’nde Bizans, Osmanlı ve Ortaçağ dönemine ait eserler sergilenmektedir.

2004 yılında Bitlis Kalesi kazı çalışmalarında, sülüs hatla yazılmış dikdörtgen ölçülü mermer kitabe bulunmuştur. Ancak kitabenin aşırı yıpranmasından dolayı çevirisi ancak 2018 yılında yapılabilmiştir. Bitlis Kale Kazısı bilimsel danışmanı ve Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi (BEÜ) Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyesi Dr. Korkmaz Şen tarafından çözümlenen kitabede: “Bu yüksek, latif, şerif ve mübarek kalenin yenilenmesine en yüce, en adil, en heybetli ve en cömert Sultan merhum ve mağfur Sultan Selim Şah’ın oğlu Sultan Süleyman H. 942 senesinde emretmiştir.” yazmaktadır. 2005 yılında yapılan kazı çalışmalarında ise sırlı ve sırsız seramikler, çok sayıda lüle ve pipo, gülle, sikke, pul, mühür, yüzük, yazı takımı saç iğnesi ve çeşitli objeler bulundu. Özellikle 2018 yılında yapılan kazı çalışmalarında ele geçirilen lüle, fincan, seramik ve diğer buluntular bu bölgede Osmanlı döneminde yoğun bir yerleşim olduğunu açığa çıkarmıştır. Yine bu bölgeden çıkartılan kahve fincanları ve lülelerin, eskiden buranın kahvehane ya da tütün dükkânları olarak kullanıldığını düşündürüyor. Yine Bitlis Kalesi yakınlarında Dideban tepesi üzerinde bir de kule kalıntılarına rastlanılmıştır. Bu kulenin eskiden kaleyi gözetleme amacıyla kullanıldığı düşünülmektedir.