Bimarhane (Darüşşifa)

DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Bina

Maddeye katkıda bulunan yazarlar:
Yazar: GÖKSU DEMİRCAN (2019) (Madde metni için tıklayınız)
Yazar: NAZIM BOY (2025) (Madde metni için tıklayınız)
1 / 2

Amasya’da günümüze kadar gelebilen tek eserdir. İlhanlılar döneminde, İlhanlı hükümdarı ve hanımı için 1308-1309 yılında Anber Bin Abdullah tarafından yaptırıldı. Anadolu Selçuklu mimarisinin kendine özgü sütun başlıkları vardır ve bu başlıklar özellikle Bimarhane’nin ön cephesinde ve cephe kenarlarında kullanıldı. Bu sütun başlıkları Türk üçgenlerinden oluşmuş olup ters dönmüş başlıklardır. Bimarhane yapısı kesme taşlarla örülüdür ve sadece bu yapıya özgü olarak kapı kilit taşında diz çökmüş halde bir insan kabartması vardır. Müzik eşliğinde tedavi yapılan ilk hastane olarak bilinen Bimarhane, sanatsal olarak çok değerli bir binadır.

Referanslar

https://amasya.ktb.gov.tr/TR-59539/bimarhane-darussifa.html, (Erişim tarihi: 06.11.2019).

2 / 2

Dârüşşifâ, İslam medeniyetinde hastaların tedavi edildiği sağlık yapıları olup, literatürde bîmaristân, maristan, dârü’s-sıhha ve şifahâne gibi farklı adlarla da anılmıştır. “Şifa evi/şifa yeri” anlamına gelen bu kurumlar yalnızca teşhis ve tedavinin yapıldığı yerler değil, aynı zamanda tıp eğitiminin verildiği ve uygulamaların gerçekleştirildiği merkezler olmuştur. 

Bu yapıların ilk örnekleri Abbâsîler döneminde ortaya çıkmıştır. Bilimsel ilerlemeyi destekleyen Abbâsî halifeleri, Bîmâristân adı verilen bu kurumların inşasına önem vermiştir. Özellikle Halife Harun Reşid ve Halife Me’mun zamanında hem tedavi hem de eğitim işlevi gören darüşşifâlar kurulmuştur. 10. yüzyılda İslam dünyasında öne çıkan en önemli örneklerden biri, 981 yılında Büveyhî Emîri Adudüddevle’nin Bağdat’ta Dicle Nehri kıyısında yaptırdığı Bîmâristân-ı Adudî’dir.

Büyük Selçuklular döneminde Nizamiye Medreseleri bünyesinde tıp birimleri açılmış; bu birimlerde hem teorik hem de pratik eğitim verilmiştir. Selçuklu coğrafyasında çok sayıda darüşşifâ, bakımevi ve hamam inşa edilmiştir. Sultan Alp Arslan’ın Nişabur’da yaptırdığı ilk medrese ve hastane, bu anlayışın erken örneklerindendir. Bağdat, Şiraz, Kaşan, Zencan, Harran, Gence ve Mardin gibi şehirlerde de darüşşifâlar inşa edilmiş, ancak bunların çoğu günümüze ulaşmamıştır. Ayakta kalabilen önemli yapılar arasında Şam Nûreddin Hastahanesi (1154), Kayseri Gevher Nesibe Dârüşşifâsı ve Tıp Medresesi (1206), Sivas Keykâvus Dârüşşifâsı (1217), Divriği Turan Melek Dârüşşifâsı (1229), Tokat Gökmedrese/Pervâne Bey Dârüşşifâsı (1275), Çankırı Atabey Ferruh Dârüşşifâsı (1235) ve Kastamonu Ali b. Pervâne Hastahanesi (1272) yer alır. Bu yapıların dört eyvanlı plan şemaları, hayvan figürleri ve gök cisimlerini simgeleyen motifleri, Selçukluların Türkistan kökenli mimari geleneklerini Anadolu’ya taşıdıklarını ortaya koymaktadır. 

Osmanlı döneminde, darüşşifâların inşası daha da yaygınlaşmıştır. XVI. ve XVII. yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nin siyasî ve kültürel açıdan en güçlü döneminde, halkın, ordunun ve saray mensuplarının sağlık ihtiyaçlarını karşılamak için büyük hastaneler kurulmuştur. Mimar Sinan tarafından İstanbul’da yapılan Haseki Dârüşşifâsı (1550), Süleymaniye Külliyesi şifâhânesi ve tıp medresesi (1550–1557) ve Atik Vâlide Hastahanesi (1583–1587), yalnızca bedensel hastaların değil, akıl hastalarının da tedavi edildiği önemli kurumlardır. Osmanlı dârüşşifâlarının ayırt edici özelliği, cami, medrese, imaret, tabhâne, kervansaray, hamam ve çarşı gibi unsurları içeren külliyelerin bir parçası olarak inşa edilmeleridir. 

XIX. yüzyılda Batılılaşma süreciyle birlikte Avrupa tarzında modern hastaneler kurulmuş, modern tıp eğitiminin verildiği eğitim hastaneleri açılmıştır. Bu dönemde geleneksel darüşşifâların inşası sona ermiş ve sağlık hizmetlerinde modern hastane modeli yaygınlık kazanmıştır.

Referanslar

Terzioğlu, A. (1992). Bîmâristan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 6, ss. 163–178). Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/bimaristan, (Erişim tarihi: 3 Temmuz 2025).; Cantay, G. (2023). Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Dönemi Darüşşifaları. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.; Öztürk, L. (2005). Selçuklular döneminde eğitim kurumları ve Nizamiye medreseleri. İstanbul: İSAM Yayınları.; Yılmaz, F. (2010). Osmanlı dönemi sağlık kurumları: Darüşşifalar ve hastaneler, Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi, 19: 75–98.

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: