Behram Paşa Hanı
Kervansaray ve Han Han Doğal ve Kültürel Miras Kervansaray Han
-
2020
Eskiden Tokmakkapı Mahallesi dahilinde bulunan Behram Paşa Hanı, günümüzde Paşabey Mahallesi Arap Şeyh Caddesi üzerinde yer almaktadır. Bazı kaynaklarda, 1576 yılında Behram Paşa tarafından yaptırıldığı yazılıdır. Hanın yakın çevresinde eski kentsel doku kalmamış olup sadece iki adet anıtsal eser yer almaktadır. Batısında kimi kaynaklarda Behram Paşa Hamamı olarak da bilinen Kurşunlu Hamam (çifte hamam) bulunmaktadır. Han ve hamamın bir külliye niteliğinde tasarlanıp tasarlanmadığı konusunda kesin bir veri bulunmamakla birlikte aynı kişi tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Hamamın güney batısında ise hana yaklaşık 50 metre uzaklıkta iki yapıdan bağımsız ve onlardan çok önce (XIV. yüzyılda) yapılan Ahi Emir Ahmed Türbesi yer almaktadır.
Vakıflar Genel Müdürlüğü kayıtlarına göre, XVI. yüzyılın ikinci yarısında Rum Eyaleti Beylerbeyi Behram Paşa’nın vakfettiği han, kervan yolcularının konaklaması amacıyla yapılmış bir kent içi hanıdır. İnşa kitabesi günümüze ulaşmayan hanın giriş kapısı üzerinde yapının süvari kışlasına dönüştürüldüğüne ilişkin II. Abdülhamid tuğralı 1898-1899 tarihli bir tamir kitabesi yer almakta olup kitabe metni şöyledir:
Muhkemdür binâsı lütfunla eyleyelüm ta’lîmi
Oldı süvâri askerine kışla-i hümâyûn
Tarih-i mücedded illâ yâ hû 1316 (1898)
Ketebehu Seyyid Mahmûd Hamdi
El-Ârif bi-Nişâncı-zâde
Behram Paşa Hanı plan şeması ve anıtsal cephesiyle bir bütün olarak ele alındığında Sivas’taki diğer han yapılarından mekânsal ve üslup olarak farklılık göstermekte olup, daha çok Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki Osmanlı han yapıları ile benzerlikler taşımaktadır. İki katlı ve üstü açık avlulu olarak tasarlanan Behram Paşa Hanı, kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Mekânsal olarak bakıldığında ise han, güney, doğu ve batıdan üç girişle organize olurken ana giriş, güney cephesinden verilmiştir. Hanın güneydoğu cephesinde çıkma yapan giriş eyvanı ve üst bölümü, diğer tüm cephelerinden yüksek tutularak girişin vurgulandığı anıtsal bir görünüme dönüşmüştür. Güneydoğu cephesi dışında tüm cepheleri benzer özellikler gösteren yapı, güneyden düzgün kesme taş, doğu, batı ve kuzeyden kaba yonu taşla örülüdür. Avluda ve revak kısmında da aynı düzgün kesme taş malzeme kullanılmıştır. Behram Paşa Hanı’nın strüktürü geleneksel yapım sistemi içerisinde yer alan taşıyıcı duvarlar, ayaklar, kemerler, tonozlar ve kubbelerden oluşan bir sistemle oluşturulmuştur. Ana taşıyıcı sistemi yapının iki katında da yer alan ayaklar ve kârgir duvar örgüsü oluşturur. Sivri kemerlerle ve sivri/beşik tonoz, çapraz tonoz ve kubbe kullanılarak farklı şekillerde tasarlanan üst örtü elemanlarıyla da üst katın ve çatının döşeme yükleri, ayaklar ve kârgir duvarlar vasıtasıyla zemine aktarılmıştır.
Yapıldığı tarihten günümüze kadar çeşitli işlevler için kullanıldı ve buna bağlı olarak da yapısal değişimlere uğradı. XIX. yüzyıl sonunda kışlaya dönüştürülen han, Cumhuriyet döneminde de Milli Savunma Bakanlığı tarafından 1976 yılına kadar kullanılmıştır. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından 1977 yılında korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilen yapı, o tarihten sonra uzun yıllar müstecirler tarafından farklı işlevler için kullanılmıştır.
Mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ait olan han 1978-81 yıllarında restore edilerek kiraya verilmiş ve tekrar onarım ihtiyacı doğması üzerine 2010 yılında Restore Et, İşlet, Devret modeliyle Sivas Belediyesi’ne tahsis edilmiştir. Uzun süren bir projelendirme ve onarım sürecini takiben 2018 yılında restorasyon işi tamamlanmış ve han butik otel olarak işlevlendirilmiştir. Sivas kültür turizminde önemli bir yere sahip olan eser, halen 43 oda ve 85 yatak kapasiteli butik otel ve restoran-cafe olarak kullanılmaktadır.
Referanslar
Denizli, H. (1998). Sivas Tarihi ve Anıtları. Sivas: ÖZBELSAN A.Ş. Kültür Hizmeti: 139-140; Semiz, N. (2007). Sivas Behram Paşa Hanı Restorasyon Projesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü; Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2011). Sivas Kültür Envanteri -I- Merkez İlçe. Sivas: 174.