Erzurum ve çevresinde, Kırım Savaşı öncesinde Rus saldırılarına karşı tabyaların yapımına başlanmıştır. Kırım Savaşı sırasında Kars’ın Rus işgaline uğraması, Erzurum’u büyük bir tehlikeyle karşı karşıya bırakmış ve bu tarihten sonra Erzurum’un önemi daha da artmış ve şehir tabyalar inşa edilerek korunmaya çalışılmıştır. Erzurum şehir merkezinin doğusunda 2068 metre yükseklikte yer alan Aziziye Tabyası, Sultan Abdülaziz tarafından 1867-1872 yılları arasında Fosfor Mustafa Paşa zamanında inşa ettirilmiştir. Aziziye Tabyası Erzurum-Kars karayolunu kontrol altında tutmak amacıyla yapılmış ve “93 Harbi” çarpışmalarına da sahne olmuş bir tabyadır.

 Kuruluş yerleri ve stratejik durumları bakımından birbirleri ile yardımlaşan tabyalar, birbirini koruyan bir savunma sistemi oluşturulmuştu.  Üzerinde yaklaşıl bir-dört metreye kadar varan toprak tabakasıyla örtülmüştür. Bu yapıdan günümüze sağlam olarak ulaşan, tabyanın güney batı kısmıdır. Günümüze kalan bu bölüm, birbiriyle bağlantılı üç bölümden oluşmaktadır. Osmanlı arşivlerinde U şeklinde bir plana sahip olduğu belirlenen Aziziye Tabyası'nın batı kısmında komuta birimleri ve tuvaletlerin yer aldığı anlaşılmaktadır. Odaların içlerinde kalan ahşap kiriş yerlerinden bu mekanın iki katlı olarak olduğu anlaşılmaktadır. Tabyaların özel gizli cephanelikleri ve depoları da bulunmaktadır. Ortadaki salonun güney duvarında bir ocak, bir de zeminden tavana kadar yükseltilen yuvarlak kemerli bir niş mevcuttur.  Tabyada doğudan başlayarak altı mazgal pencereye yer verilmiştir.

Tabya inşa tekniği olarak XIX. yüzyıl Osmanlı mimarisinin özelliklerini yansıtmaktadırlar. Doğu ve kuzey duvarları düzgün kesme taş, diğer kalan duvarlar ise moloz taşla biçimlenirken, üst örtüde, tonozlar tuğladan örülmüş, horasan harcı kullanılarak yapılmışlardır.

Tabyanın önündeki bahçenin kuzey tarafına 1953 yılında ordu Kumandanı Nurettin Baransel Paşa tarafından yaptırılan Aziziye Anıtı ve doğusunda 1877 Aziziye Savaşı kahramanlarından Nene Hatunun mezarı bulunmaktadır.