Hüdâyî Hazretleri, Osmanlı döneminin önemli velilerinden olup, gerçek adı Mahmûd’tur.  "Hüdâyî" ismi ve "Azîz" unvanını sonradan kazanmıştır. Cüneyd-i Bağdâdî Hazretleri'nin torunlarından biri olarak, 1541 yılında Karaman Eyâleti'nin Aksaray Sancağı'nda, Şereflikoçhisar'da doğmuş ve çocukluğunu Sivrihisar'da geçirmiştir. Bursa'da kadı ve müderrislik yapmadan önce Üftade Hazretleri'nin talebesi olmuştur. Üftade Hazretleri, Hüdâyî’yi memleketi Sivrihisar’a halife olarak atamış, ancak o, hocasının vefatının ardından Rumeli’ye giderek Trakya ve Balkanlar'da bir süre kalmış, sonrasında İstanbul’a ulaşmıştır. Şeyhülislam Hoca Sadeddin Efendi'nin tavsiyesi doğrultusunda Küçükayasofya Camii Tekkesi'nde sekiz yıl şeyhlik yapmıştır. 1589 yılında Üsküdar’da Hüdâyî Dergâhı’nı kurmuştur. Sultan III. Murat ve I. Ahmed gibi dönemin önde gelen sultanları onun öğrencileri arasındadır. Hüdâyî Hazretleri, 1628 yılında vefat etmiştir. Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan’ın torunu Ayşe Sultan ile evlendiği rivayet edilmektedir. Hüdâyî'nin altısı kız olmak üzere toplam on bir çocuğu bulunmakta ve nesli, kızları Ümmügülsüm, Zeyneb ve Fatma Zehra aracılığıyla devam etmektedir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun yükseliş döneminden duraklama dönemine geçiş sürecinde Hüdâyî, sultanların adil, güçlü ve manevi açıdan sağlam olmaları için çaba harcamış, devlet adamları ve halkın dertlerine bir hekim gibi derman olmayı başarmıştır. II. Genç Osman’ın ve IV. Murad’ın tahtlarını tehdit eden olaylar bu dönemde dikkat çekmektedir. Dergâh, devlet yönetiminde azledilmiş olanlar ve toplumsal kargaşadan kaçanlar için bir sığınak haline gelmiştir. Halil Paşa, Dilâver Paşa ve Ali Paşa gibi ünlü şahsiyetler burayı sıkça ziyaret etmiştir. Hüdâyî, Sultan III. Murad’ın genç yaşının ve devletin gösterişli durumu nedeniyle duyduğu aşırı güven ve rahatlık karşısında cesur bir şekilde sultanı irşat etmeyi üstlenmiş, ona Hak ve gerçeğe yönlendiren mektuplar yazmıştır. Bu mektuplar, içeriğine göre bazen yumuşak, bazen de sert bir üslupla yazılmıştır.

Aziz Mahmut Hüdâyî Türbesi, İstanbul’un Üsküdar ilçesinde kendisini taşıyan külliye içinde yer almaktadır. Bu külliye, 1589-1595 yılları arasında Hüdâyî tarafından inşa edilmiştir ve içerisinde semahane, derviş hücreleri, aşhane-imaret, çeşmeler, kütüphane, derslikler ve misafirhane gibi birçok alanı barındırmaktaydı. 1925’te kapatıldıktan sonra bu yer külliye olarak değil, sadece cami olarak faaliyet göstermeye devam etmiştir. Mutfak, hazîre, çeşmeler, türbe ve ana kapısı gibi bazı unsurlar günümüze ulaşamamış, derviş hücreleri ve selâmlık da tarihe karışmıştır. Külliyedeki ayakta kalan yapılar, 1975’te Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarılmıştır. Caminin bakımı Aziz Mahmut Hüdâyî Vakfı tarafından yapılmaktadır; Her gün aşhanesinde öğrencilere ve ihtiyaç sahiplerine yemek pişirilmektedir.

Türbeye 1918 yılında yapılan camlı bölmeden giriş sağlanmaktadır. 1910 ya da 1911 yıllarında, caminin minaresi yıldırım düşmesi sonucu türbenin ortasında bulunan kuyuya düşmüştür. Ancak Hıdiv İsmail Paşa'nın kızı Prenses Fatma Hanım gerekli tadilatı yaptırmış ve girişteki camlı bölümü ekletirmiştir. Mermer döşeli bu yeni kısmın karşısında, tonoz çatılı bir türbedar odası yer almaktadır. Bu odada, akıl hastalarının telkin yoluyla tedavi edildiği duvara yerleştirilmiş demir bir halka mevcuttur. Camlı alandan geçerek türbe sofasına ulaşmak mümkündür; kapının üst kısmında dört dizeden oluşan mermer bir kitabe bulunmaktadır. Türbe sofasının sol tarafında bir kerevet ve üzerinde divit ile hokka bulunan bir rahle yer almaktadır. Sağ tarafında ise daha önce bahsedilen sebil ile kuyusu bulunmaktadır. Kuyunun içinde hâlâ bir çıkrık ve bakır bir kova bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, burada büyük bir saat ve yanında muhasebe defterlerinin yer aldığı iki sandığın bulunduğu küçük bir oda da mevcuttur. Türbenin ahşap tavanını bir Venedik avizesi süslemektedir.

İçeride, şu an beton malzemeden yapılmış dört sanduka bulunmaktadır. Bunlardan biri Ayşe Sultan'a aittir ve bu sandukanın çevresinde torunu Mehmet Paşa ile Hz. Hüdâyî Efendi'nin kızı Ümmü Gülsüm Hanım ve eşinin kabirleri yer almaktadır. İstanbul'un Üsküdar ilçesinde bulunan Aziz Mahmut Hüdâyî Türbesi, tarihi camilerin bulunduğu Üsküdar Meydanı’na yaklaşık on dakikalık bir yürüyüş mesafesindedir. Türbe, haftanın her günü 09:00 ile 20:00 saatleri arasında açıktır.