Araştırmada, Ege Denizi’nin kuzey kıyısında konumlanan Balıkesir iline bağlı Ayvalık yerleşiminin doğal, tarihi değerleri ve sosyo-ekonomik yapısı turizm bağlamında irdelenmektedir.

Çalışma, 1984 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı yayını olarak çıkmış olup, Arkeolog Ayşegül Uğuroğlu sorumluluğunda arkeolog, sanat tarihçisi ve mimardan oluşan beş kişilik bir ekibin sorumluluğunda hazırlandı. Ayrıca ekip dışından yerel etüde katılanlar ve fotoğraf çekimine yardımcı olanlar vardı. Araştırma, Ayvalık yerleşiminin doğal, tarihi ve kültürel değerlerinin incelenip, turizm açısından değerlendirilmesine yöneliktir. Bu bağlamda özellikle Ayvalık’taki dini yapılar ve sivil mimari örnekleri ele alınmaktadır. Çalışmanın odaklandığı alan ise, dini ve sivil mimari örneği yapıların yoğunlaştığı Ayvalık merkezi ve Cunda Adası’dır.

Araştırma kapsamında, yerleşime ilişkin genel bilgiler aktarılarak Turizm Olgusu İçinde Ayvalık’ın Yeri ele alınmaktadır. Bu kapsamda konaklama olanakları, doğal değerler, görsel çevre verileri, folklorik değerler, gelenek, görenekler ile tarihsel-kültürel değerler (yöredeki antik kentler, dini yapılar, sivil mimari örnekleri) Ada ve merkez bağlamında irdelenmektedir. Çalışmada XIX. yüzyıl sonu - XX. yüzyıl başlarına tarihlenen sivil mimari örneği yapıların pansiyon olarak kullanım potansiyelini belirlemek açısından Ayvalık merkezde 52, Cunda Adası’nda ise 22 anket uygulanıp sonuçlar aktarıldı. Söz konusu sayı, oldukça sınırlı olduğundan anket genel bir fikir vermeye dönük olarak düşünülebilir. Kullanıcılar bağlamında ev sahiplerinin yoğunlukta olduğu ancak pansiyonculuğa genelde sıcak bakılmadığı belirlendi.

Araştırma, Ayvalık yerleşimi ve Cunda Adası’nın 1984 yılındaki mevcut durumunu doğal ve tarihi değerler açısından irdeleyen, o döneme ışık tutan ve güncel çalışmalara karşılaştırmalı bir değerlendirme yapma olanağı sunan tarihi bir belge niteliği yansıtması açısından önem taşımaktadır.

Çalışma, Ayvalık merkez ve Cunda Adası’ndaki mevcut dokuya ilişkin haritalar üzerinde ev pansiyonculuğu, müze olarak işlevlendirilmesi önerilen ve kamulaştırılıp öncelikle restore edilmesi gereken yapıları yansıtmaktadır. Ayrıca sözkonusu tarihteki tescilli yapılar listesi ve bunların bazılarının fotoğraflarını da içermektedir.

Çalışmada dini yapıların onarım ve restorasyonu (Taksiyakis Kilisesi, Çınarlı Camii, Aya Panoya Kilisesi, Hayrettin Paşa Mahallesi’ndeki kilise) ile sivil mimari yapılar ve sokak örüntüsünün korunması, bazı yapıların restore edilip pansiyon olarak yeniden işlevlendirilmesine ilişkin önerilere yer verilmektedir. Ayvalık’ın ana tur güzergahı üzerinde olması, çevresindeki antik yerleşimler, yazın turist potansiyelinin artması dolayısı ile bu yapıların konaklama amaçlı kullanılmasının yerleşimin aktif bir merkez durumuna gelmesini sağlayacağı belirtilmektedir. Günümüzde özellikle Cunda’da bu işlevle kullanılan ev sayısının azımsanmayacak oranda olması, bir bakıma önerilerin süreçte uygulandığını göstermektedir.