Akdağmadeni Yukarı Kilise (Hagios Kharalampos Katedrali)

Doğal ve Kültürel Miras Kilise

Yozgat’ın Akdağmadeni ilçe merkezinde, şehrin güneydoğu tarafında Yeşildere (Tahmaz) Mahallesi’nde bulunmaktadır. XIX. yüzyılın ortalarında idari anlamda kurşun işletmesi müdürlüğü olarak kurulan Akdağmadeni, madenciler nahiyesi olarak da bilinmektedir. Söz konusu işletmelerde çalışanların büyük çoğunluğu gayrimüslim olduğundan ibadetlerini yapabilecekleri alan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla bu kilise inşa edilmiştir. Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 30.09.2005 tarih ve 386 sayılı kararı ile koruma altına alınan ve hafif eğimli bir arazi üzerinde bulunan yapının etrafı duvarlarla çevrilidir. Giriş kapısı üzerinde iki adet Grekçe kitabe bulunmaktadır. 1862 yılında inşa edilen yapı plan ve mimari özellikleri itibariyle de XIX. yüzyıl Rum Kiliselerinin özelliklerini taşımaktadır.

Doğu-batı doğrultuda dikdörtgen planlı olarak inşa edilen yapı, üç nefli bazilikal plan tipindedir. Üç bölümlü olarak düzenlenen batı cephenin sadece kuzey kısmı günümüze gelebilmiştir. Doğu cephe arazi eğiminden dolayı kısmen toprak altındadır. Bu cephede dışa taşkın olarak yapılan üç apsiste birer tane küçük mazgal pencere yer almaktadır. Apsislerin üst kısmında neflerin orta aksında birer yuvarlak pencere yer almaktadır. Kuzey ve güney cepheler simetrik bir şekilde düzenlenmiştir. Bu cepheler duvardan dışarıya taşan dört gömme sütun ile hareketlendirilmiştir. Bu sütunlar ile dört bölüme ayrılan cephenin her bölümünde aynı hizada ve eşit büyüklükte birer mazgal pencereye yer verilmiştir. Kuzeyde narteks ve naosun birleştiği köşede bir merdiven kalıntısı bulunmaktadır. Merdiven kalıntısının duvarın dışında olması bunun çan kulesine çıkışı sağlayan bir merdiven olabileceğini düşündürmektedir.

Yapının batı tarafında kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı narteks kısmı bulunmaktadır. Kalıntılardan narteksin üç bölümlü olduğu anlaşılmaktadır. Narteks bölümünün doğusunda yer alan kapıdan naos bölümüne geçilmektedir. Üst kısmında kare bir pencere açıklığı bulunan kapının etrafını yuvarlak kemer şeklinde düzenlenmiş ve kademelendirilmiş iki bezeme şeridi çevrelemektedir. Dış kısımdaki şeridin birinci bölümünde yapraklı çiçek motifleri yer almaktadır. İkinci bölümde ise dörtgenler içerisinde dışa taşkın ve yıldızlar bulunmaktadır. İçte kalan şerit iki kısımdan oluşuyor. Birinci kısımda örgü motifleri ve çiçek motifleri bulunmaktadır. İkinci kısımda da dıştaki şeritte olduğu gibi dörtgenler içerisinde yıldızlar yer almaktadır. Köşelerde yer alan madalyonların içerisine altı sivri yapraklı çiçek motifi işlenmiştir.

Üç nefli naosun orta nefi yan neflere göre daha geniş ve yüksek tutulmuştur. Naos bölümünün üzeri içten beşik tonozla, dıştan ise kırma çatıyla örtülmüştür. Naosun doğusundaki paye taşıyıcılar hizasında bulunan bema, kuzey-güney doğrultuda dikdörtgen planlıdır. Neflerin doğu uçları apsislerle tamamlanmaktadır. Apsisler iç tarafta yarım daire, dıştan ise üç cepheli ve dışa taşkındır. Ana apsis, diğer apsislere oranla daha geniş ve derindir. Apsislerin üzeri yarım yuvarlak şeklinde kubbelerle örtülüdür.

Dış cepheleri genel olarak sade bir görünüm arz eden kilisenin içinde duvar resimleri dikkat çekmektedir. Neflerin doğu duvar yüzeyinde mavi ve beyaz renklerde geometrik şekilli, apsis alınlığının iki yanında madalyon içerisinde ise mavi ve beyaz renklerde yapılmış Malta haçı tasvirleri bulunmaktadır. Orta nef tonozunda kemerler arasında beyaz zemin üzerine mavi renkte, iki bordür ile sınırlandırılmış madalyon içerisinde mevcut izlerden anlaşıldığı kadarıyla christogram ve haç benzeri tasvirler mevcuttur. Kemerler üzerinde de mavi ve siyah renkli yıldızlar ve madalyon içerisinde haç ve çiçek motifi izleri olduğu anlaşılmaktadır.

Türkiye ile Yunanistan arasında yapılan antlaşma çerçevesinde 1924-1927 yılları aralığında yapılan mübadeleyle ilçedeki Rum nüfus oldukça azalmış ve bunun sonucunda kiliseler de kullanım dışı kalmıştır.

Referanslar

Boy, N. (2017). Akdağmadeni Mimari Eserleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi): Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Neşeli, İ. (2011), Akdağmadeni’nin Sosyo-Kültürel ve Dini Yapısı Üzerine Bir İnceleme (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.