Velime Geceleri, Diyarbakır’a ait çok eski tarihlere dayanan bir eğlence geleneğidir.  Bu geceler bağlamında ahlâki, dini, tasavvufi, edebi ve tarihi sohbetler ile birlikte saz ve söz de icra edilirdi. Özellikle, kent merkezinde yaygın olan bu gelenekte esas olan bir meşk yönetimi ve kültürün yeni nesillere aktarımının sağlanmasıdır. Velime kelimesi, Arapça "Velm" kökünden gelir. Düğün yemeği veya davet için yapılmış yemek anlamında olup, sevinç ve saadet ifade eden merasimler sebebiyle verilen ziyafetleri ifade etmektedir.  

Diyarbakır’da ilk Velime Gecesi 1638 yılında Bağdat seferinden dönen Sultan IV. Murat için düzenlendiği ve bu gecede Hacı Efdal Efendi’nin kendi bestesi olan ‘Yaş Destanı’nı seslendirdiği rivayet edilmektedir. Velime Geceleri'ni yalnızca bir eğlence geceleri değil, bir kültürün aktarılması olarak değerlendirilmelidir. Yemek, sohbet, nasihat, müzik, oyun ve hikâye etrafında şekillenen bu gecelerde ilmî ve edebi konular gündeme gelir ve güncel memleket meseleleri de tartışılırdı. Şehrin sanat, edebiyat, tarih ve ilim alanlarında ileri gelenlerinin buluştuğu Velime Geceleri'ni tertip edenler ve katılımcılar arasında sadece erkekler yer alır, kadınlar yer almazdı ve belli kurallara tabi olarak on beş günde bir defa düzenlenirdi. Katılımcılar, genellikle sosyo-ekonomik açıdan eşit düzeyde olan beyler, efendiler ve eşraftan kişilerden olurşurdu. Bu gecelere davet edilen misafirler dışında, Velime evinin civarında ikamet edip geceye katılmak isteyen kişiler ise ev sahibinin rızası ile geceye katılırdı.  Ancak bu davetliler eğlenceyi sadece izleyebilirler ve ev sahibine hizmette yardım edebilirlerdi. 

Velime Geceleri'nde yemekler imece usulüyle hazırlanırdı. Geceye katılacaklardan beş veya altı kişi bir yemek listesi hazırlar ve bu listeyi kendi aralarında paylaşırlardı. Katılacaklar kendi üzerine düşen yemekleri önceden hazırlar ve akşam olunca Velime evine getirirlerdi. Bu tür eğlencelerde Diyarbakır’ın mahalli yemeklerinin ve tatlılarının en güzel örnekleri hazırlanır, misafirlere ikram edilirdi. Gece boyunca yemekler yenilir, sohbetler yapılır, sonrasında güncel memleket meselelerinden konuşulurdu. Velime Geceleri'nde mutlaka gündemde olan bir şair veya yazarın eserleri okunur, methiyeler dizilir ya da tenkit edilirdi. Daha sonra ise söz fasıl heyetine bırakılır, şarkılar, türküler, maniler söylenir, oyunlar- halaylar oynanırdı.  Velime Geceleri'nde mûsıkî önemli bir yere sahiptir, ancak gecenin temel amacı bu değildir, tek başına müzikli bir eğlence Velime Gecesi olarak tanımlanamaz. Bununla birlikte, müziğin bu geleneksel eğlencenin çeşitliliğine ve ahengine önemli bir katkıda bulunduğu ve geceyi zenginleştirdiği söylenebilir. 

Diyarbakır eğlence kültüründe kuşaklararası birikimin yeni nesillere aktarıldığı ilim ve irfan cemiyetleri olarak önemli bir fonksiyona sahip olan Velime Geceleri'nde, gençler ve dışarıdan şehre gelen insanlar, Diyarbakır kültürünü ve geleneklerini öğrenirler, bu gecelerdeki seviyeli sohbetlerden edindikleri tecrübelerle ve şehrin büyüklerinden aldıkları nasihatlerle adeta Diyarbakır kültürünün yeni temsilcilerine dönüşürlerdi. Günümüzde “Eyvan Geceleri” adıyla Velime Geceleri'ne benzer yemekli-müzikli bir eğlence kültürü bulunmaktadır. Turistik amaçlarla düzenlenen bu geceler, şehre gelen yerli turlara ve şehirde yaşayan insanlara otellerde ve diğer eğlence mekanlarında sunulmaktadır. Kadınlı ve erkekli keyifli ve eğlenceli bir şekilde sunulan Eyvan Geceleri'nin aslında Velime Geceleri'nin günümüzdeki modern uygulaması olduğu söylenebilir.