Almanya’nın Bamberg şehrinden Macaristan’a göç etmiş yoksul bir Yahudi ailenin çocuğu olarak Dunaszerdahely’de doğdu (1832). Yoksulluk sebebiyle öğrenim hayatı düzensiz biçimde sürdü, farklı işlerde çalıştı. Üç-dört yaşında iken sol ayağı bir hastalıktan dolayı aksak kaldı. Sekiz yaşında Almanca ve Macarca’nın yanı sıra İbranice’yi okuyup yazar hâle geldi. Tevrat’ın tamamını ezberledi. Güçlü hafızası ve dil öğrenme yeteneği sayesinde genç yaşta Türkçe ile birlikte birkaç Avrupa ve Asya dilini öğrendi. Yirmili yaşlarında hayatını özel öğretmenlik yaparak kazandı. Bir süre sonra dillerin karşılıklı ilişkileriyle ilgilendi. Macar dilinin kökeni ve akrabalık ilişkileri üzerine yoğunlaştı.

Ünlü şarkiyatçı Hammer’in önerisiyle 1857 yılında İstanbul’a gitti. Macar asıllı İsmail Paşa’nın aracılığıyla Hüseyin Dâim Paşa’nın köşküne yerleşerek çocuklarına Fransızca öğretti. İstanbul’da Paşa’nın kendisine verdiği Reşid Efendi adını kullandı. Kendi ifadesiyle çok geçmeden bir Türk’e dönüştü. Hüseyin Daim Paşa ve Sadık Rıfat Paşa’nın konaklarında kalarak Osmanlı aristokrasisinin hayatını ve geleneklerini öğrendi. Bir yandan da Nuruosmaniye Medresesi’ne devam ederek İslâm dinini araştırdı. Arapça ve Farsça’sını ilerletti. Hariciye Nezareti’nde kendisine tercümanlık görevi verildi. İstanbul’da kaldığı sürede Hal Murad adlı bir molladan dört ay kadar Çağatay Türkçesi öğrendi. İstanbul’da kaldığı dört yıl içerisinde Almanca-Türkçe sözlük hazırladı. Orta Asya Türklerinin dilleri üzerindeki araştırmalarını sürdürdü. Çağatayca-Osmanlıca sözlüğü olan Abuşka Lügati’ni Macarca’ya çevirdi. Ayrıca hem Macar İlimler Akademisi’ne hem de Batı’nın önde gelen bazı gazetelerine muhabirlik yaptı.

Vambery, 1861’de Peşte’ye döndü. 1862’de Macar Bilimler Akademisi’nin sağladığı 1.000 florinlik yardımla Orta Asya seyahatine çıktı. İngiliz hükümeti için Rusların aleyhine casusluk faaliyetinde bulunduğu bu gezide önce Tahran’a uğradı. Burada hacdan dönen Doğu Türkistanlı Müslümanlara katılarak Osmanlı dervişi kimliğinde Hive, Buhara, Semerkant ve Herat’ı ziyaret etti. Bu seyahatini başarıyla tamamlayıp 1864’de Tahran’a döndü.

Tahran’dan Londra’ya gitti ve seyahat notlarını Royal Geographical Society ve Foreign Office’e verdi. Orta Asya’dan çok sayıda el yazması kitap getirdi. Budapeşte’ye döndükten sonra ısrarlı çabaları sonucunda üniversitede bir doğu dilleri kürsüsü kurdu. Vambery 1870’te kurulan ilk Türkoloji kürsüsüne profesör tayin edildi. Macarların hem dil hem de ırk bakımından Türklerle akraba olduğu görüşünü savundu. Macaristan’da Turancı hareketin gelişmesinde önemli rolü oldu. Türkoloji üzerine yazdığı eserler pek çok dilde ve ülkede yayımlandı. Çok sayıda konferanslar verdi.

II. Abdülhamid’in de dikkatini çeken Vambery, 1880 yılında İstanbul’a davet edilerek Yıldız Sarayı’nda ağırlandı. 1883 yılında yine İngilizler hesabına casusluk ve uluslararası arabuluculuk yapmak amacıyla pek çok kez Abdülhamid ile görüştü. İngilizlere bu konuda raporlar verdi. İngiltere ve Osmanlı Devleti’nin Rusya’ya karşı birleşmesi için siyasi faaliyetlerde bulundu. 1890 yılında Filistin’e Yahudilerin yerleşmesi için Abdülhamid ve Theodor Herzl’in görüşmesine aracılık etti. Ancak bu görüşmelerden bir sonuç alınamadı. Vambery, Abdülhamid ile münasebetlerini sürdürürken, Jön Türklerle de görüşmekten çekinmedi. Vambery, 14. 09. 1913 tarihinde Budapeşte’de vefat etti.

Vambery, 80 yıllık hayatında 38 kitap ve çok sayıda makale yazdı, Macaristan’da Türkoloji’nin temellerini attı. Pantürkizm düşüncesinin ortaya çıkmasında etkisi oldu. Vambery, 12 dil bilmek, 33 dereceli masonluk, Siyonistlik, sahte dervişlik, seyyahlık, Türk-Macar soybirliği savunuculuğu, Türk hayranlığı ve dostluğu, Jön Türklerin akıl hocalığı, devletlerarası arabuluculuk, İngiliz ajanlığı, akademisyenlik gibi pek çok vasfı şahsında toplayan müstesna bir kişiliktir. Hatıratında ve röportajlarında ajanlık iddialarını reddetmektedir. Seyahatini, şöhretini ve tecrübelerini tamamen dönemin Osmanlı devlet adamlarına borçlu olduğunu kabul etti. Seyahati sonrası İstanbul’a dönüşünde getirdiği bilgilere ehemmiyet verilmediğini, bu sebeple seyahatinin Osmanlı hesabına iken İngiltere menfaatine neticelendiğini iddia etti. İngilizlerin kendisini dinleyip anladıklarını, İngiliz-Osmanlı siyasetini Ruslara karşı birleştirmek istediğini; kendisini Abdülhamid Han’ın Jön Türkleri kandırıp getirmesi için birçok ihsan ile Avrupa’ya gönderdiğini ancak bunda başarılı olamadığını ifade etti.

Vambery, seyahatnamesinde Orta Asya’da yaşayan ırkların sosyal ve siyasi ilişkileri, karakterleri, gelenek ve göreneklerini araştırmak için bu yolculuğa çıktığını ileri sürdü. Hatıratında ise Macar dilinin Altay dil ailesinde Fin şubesine mi yoksa Türkçe’ye mi dâhil olduğu tartışmasının esas bir mesele olarak doğuya seyahatinin en önemli sebebi olduğunu vurguladı.

Vambery’nin seyahati 1862 yılının Temmuz ayında Tebriz’de başladı. Tebriz’den Tahran’a ulaştı. Tahran’da kaldığı uzun süre boyunca faaliyetleri hakkında açık ve yeterli bilgi vermedi. Görüşmelerinde kaç kimlik kullandığı belirsizdir. İsfehan ve Şiraz’ı gezdikten sonra 1863 Ocağı’nda tekrar Tahran’a döndü. Osmanlı büyükelçiliğine gelen Tatar hacılardan bilgi aldı, kendisini burada Reşid Efendi adıyla tanıttı. Elçilikte Hokand ve Kaşgarlı hacılarla tanıştı. Bu hacılara katılarak Buhara’ya gitmeye ve Rum derviş olarak Orta Asya’yı gezmeye karar verdi. Seyahat gerekçesini hacılara ve başkalarına Hive, Buhara ve Semerkant’taki evliyaları ziyaret etme arzusu olarak açıkladı. Vambery, 28. 03. 1863’te 23 hacı ile beraber Tahran’dan yola çıktı. Mazenderan, Sarı, Karatepe, Aşhurada, Gümüştepe, Etrek, Kören Dağı, Meşhed-ı Mısriyan, Küçük Balkan, Büyük Balkan, Şor Göl, Hive, Buhara, Semerkand, Karşi, Kerhi, Mezar-ı Şerif, Zeyd, Andhoy, Meymene ve Herat üzerinden 19 .01. 1864’de Tahran’a döndü. 28. 03.’ta Tahran’dan yola çıkarak Tebriz, Trabzon, İstanbul güzergâhından 9. 06. 1864’de Londra’ya ulaşarak seyahatini tamamladı.

Seyahat ederken kızıla çalan ten rengi sık sık kendisinden şüphelenilmesine sebep oldu. Susuzluktan, aksak bacağının verdiği rahatsızlıktan ve yağmacıların korkusundan, geçiş vergilerinden bir hayli sıkıntı yaşadı. Seyahat notlarını Macar dilinde ama Arap alfabesiyle tuttu, belleğindeki bilgiler ile bütünleştirerek kaleme aldı. Notlarını elbisesine ve bir Kur’an-ı Kerim’in içine gizlediği kâğıtlara yazdı.

Vambery’nin bu yıllarda yaptığı Orta Asya seyahati çok önemlidir. Çünkü bu dönemde böyle bir yolculuğu tamamlayan başka biri yoktur. Türk diline, tarihine ve kültürüne olan aşinalığı ile Osmanlı dervişi kimliği Vambery’i diğer yabancı seyyahlardan avantajlı kıldı.

Seyahatnamesi iki bölüme ayrılmaktadır. Birinci bölümde Tahran’dan Semerkand’a gidiş ve dönüşünü anlatmaktadır. İkinci bölümde ise Orta Asya’nın coğrafi, istatistik ve siyasi bilgileri ile sosyal münasebetlerini içermektedir. Seyahatnamesine çeşitli resimler ve sonuna güzergâhını gösteren bir harita da eklemiştir. Satır aralarında Müslümanlara ve İslâm dinine karşı olan olumsuz bakışı göze çarpmaktadır. Bununla birlikte Türk tarihine ve kültürüne vakıf olması sayesinde çok önemli bilgiler sunmaktadır.

Vambery, Orta Asya seyahati sonrası gözlem ve değerlendirmelerini birkaç kitap ve çok sayıda makalede yayımladı. Seyahatnamesi Travels in Central Asia adıyla 1864 yılında İngilizce; 1865 yılında Fransızca, Macarca, Almanca ve Rusça yayımlandı. Fransızca baskısı Abdurrahman Samipaşazade Abdülhalim tarafından kısaltılarak Türkçe’ye çevrildi ve Bir Sahte Dervişin Asya-yı Vustada Seyahati adıyla 1878 yılında İstanbul’da yayımlandı. Bu çeviri N. Ahmet Özalp tarafından Osmanlı alfabesinden günümüz alfabesine aktarıldı. Ayrıca Cemal Kutay da seyahatnamenin Türkçe çevirisini sadeleştirerek Sahte Derviş adıyla yayımladı. Vambery, seyahat notlarını genişleterek 1868 yılında Sketches of Central Asia adlı kitapta ve çeşitli makalelerde de yayımladı.