Urla Karantina Adası Tahaffuzhane Müzesi

Müze Genel Müze

(Urla, İzmir, 2020 - )

ABD’de Elisa Adası ve Hırvatistan’da Dubrovnik Zupa Dubrovacka Adası ile birlikte dünya çapında Karantina Adası olarak tescil edilen Urla Karantina Adası’nda kurulu Tahaffuzhane Sağlık Bakanlığı’na aittir. 1800’lü yıllarda Osmanlı’da, dönemin salgın hastalıklarıyla mücadele için etkin bir şekilde kullanılan Tahaffuzhane 1950’li yıllara kadar faaliyetini sürdürdü ve halen bir sağlık müzesi olması için çalışmalar devam etmektedir.

XIX. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun kolera, veba, tifüs, sarıhumma, çiçek gibi salgın hastalıklar karşısında, ülkenin sağlık sınırlarını kontrol altında tutmak amacıyla kurduğu karantina teşkilatının bünyesinde öncelikle 1823’te İstanbul’da (Tuzla ve Haliç’te), ardından 1840 yılında İzmir’de bugünkü Küçükyalı semtinde karantina teşkilatı kuruldu. O dönem için şehrin uç yerleşim yeri olan bu semt, daha sonra şehirdeki genişleme neticesinde şehrin içinde kalınca, karantina organizasyonu Urla’ya taşındı. Urla’da yer olarak, karayla bağlantısı sonradan yapıldı, ancak bağlantının geçmişi Büyük İskender dönemine kadar dayanan, Antik Klazomenai kentinin kalıntılarının bulunduğu, 323 dönümlük ada seçildi. Adada Fransızlara 1865 yılında bir dönümlük bir alanda tahaffuzhane tesisleri inşa ettirildi. Bu tesisin hedef kitlesi olarak ticaret, hac gibi amaçlarla, özellikle de kuzey hac yolu üzerinde Anadolu, Rumeli, Bosna ve Rusya yönünde gemiyle seyahat eden insanlar düşünülmüştür.

Tahaffuzhane binasının tasarımında, eşyaların gemilerden aktarımında kolaylık ve hız sağlaması amacıyla bir ray sistemine yer verilmiştir. Böylece adaya bir mil ötede demirli bir gemideki yolculara ait eşyaların raylı sistemle, yolculardan bağımsız bir şekilde bina içine alınıp, dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemleri gerçekleştirilmiştir. Diğer taraftan gemilerden filikalarla adaya getirilen yolcular, kayıt ve ön muayene işlemlerinin ardından sterilize edilmiş suyla yıkanıp, sonrasında verilen steril giysilerle doktor kontrolünden geçirilerek üç gün adada konakladıkları bir sistem kurulmuştur. Hasta olan yolcular tecrit bölümünde tedavi olana dek kalmış, vefat edenler ise inançlarının gerektirdiği ritüeller eşliğinde adanın doğusundaki mezarlıkta, sönmüş kireç dökülen kabirlerde defnedilmişlerdir. Bugün söz konusu mezarlıkta 300-350 arasında mezar olduğu ifade edilmektedir. Binada yolcu ve eşyalara yönelik işlemler böyleyken, açıkta demirli gemide de hastalığın bulaşmasında rol oynadığı düşünülen haşerata karşı gemiler üçer gün arayla ilaçlanmaktadır. Muayene ve tüm işlemlerin ardından yurda girişi veya seyrine devam etmesi uygun bulunan gemiler için İzmir Valisine rapor gönderilerek valilik izniyle hareket edilmiştir. Böylece halk sağlığının korunması için gerekli tedbirler yerine getirildi.

Tahaffuzhane, Cumhuriyet döneminde de hizmet vermeye devam etti, en son Kore gazileri için kullanıldı ve Kıbrıs Barış Harekatı sırasında da hazır bulunduruldu. Adada Tahaffuzhaneye ilaveten 1955’te bir Karantina Hastanesi yapıldı. Hastane binasının atıl kalmaması için bina ilk olarak Deniz ve Güneş Tedavi Enstitüsü olarak kullanıldı, 1960’larda Kemik ve Mafsal Hastalıkları Hastanesi olarak hizmet verdi 1986’da ise Urla Devlet Hastanesi’ne dönüştürüldü. Ancak daha sonra Urla’da inşa edilen yeni hastane binası ile devlet hastanesi merkeze taşındı. Adada Sağlık Bakanlığı’na ait dinlenme tesisleri, etüt merkezleri ve bir otel yer almaktadır.

Tahaffuzhane kompleksinin önemli bir kültür mirası olarak, Sağlık Açık Hava Müzesi’ne dönüştürülmesi ve adadaki diğer yapıların turizme kazandırılmasını hedefleyen proje başvurusu ilgili Bakanlığa yapıldı, ancak konuyla ilgili henüz bir ilerleme kaydedilmedi.

Referanslar

Asil Tunçer. (2011). Urla Karantina Adası ve Tahaffuzhanesi. http://www.turizmhaberleri.com/koseyazisi.asp?ID=2775, (Erişim tarihi: 25.02.2020); Irmak, H. (2013). Osmanlı ve Türkiye Girişlerindeki İlaçlama Merkezleri: Tahaffuzhaneler. http://www.sanayicidergisi.com.tr/sanayii-tarihi/osmanli-ve-turkiye-girislerindeki-ilaclama-merkezleri-tahaffuzhaneler-h728.html, (Erişim tarihi: 25.02.2020); Karamanlıoğlu, K. (2014). Urla’da Sessiz Çığlık, Karantina Adası ve Tahaffuzhane Binası, http://www.kucukmenderes.com.tr/haber/2361/urlada-sessiz-ciglik--karantina-adasi-ve-tahaffuzhane-binasi-14-08-2014.html, (Erişim tarihi: 10.03.2020); Aksu, M., ve Başağaoğlu, İ. (2019) İzmir Urla-Klazomenai Karantina Teşkilatı, Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 30-31; Urla Kaymakamlığı (2012). İlçemiz Karantina Adası ve Tahaffuzhanenin Tanıtımı, http://www.urla.gov.tr/ilcemiz-karantina-adasi-ve-tahaffuzhanenin-tanitimi, (Erişim tarihi: 15.03.2020).

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Urla Kaymakamlığı (2012). İlçemiz Karantina Adası ve Tahaffuzhanenin Tanıtımı, http://www.urla.gov.tr/ilcemiz-karantina-adasi-ve-tahaffuzhanenin-tanitimi, (Erişim tarihi: 15.03.2020).