Ucuzcu havayolu (İng. low-cost carrier, LCC) modeli, hava taşımacılığında maliyetleri azaltarak uygun fiyatlarla geniş kitlelere ulaşmayı amaçlayan, sade ve verimlilik odaklı bir iş modeline dayanır. Bu model, 1970'li yıllarda ABD'de faaliyet göstermeye başlayan Southwest Airlines tarafından ilk kez uygulanmış ve sektörde devrim niteliğinde bir dönüşüm başlatmıştır. Ucuz havayolları, geleneksel havayolu şirketlerinden farklı olarak, maliyet avantajı sağlamak amacıyla sadece temel hizmetleri bilet fiyatına dahil ederken, diğer tüm servisleri ayrıştırarak ek ücretlendirir. Bu yaklaşım, şirketlerin düşük bilet fiyatları sunarak daha geniş bir tüketici kitlesine ulaşmalarını mümkün kılar.

Modelin temel stratejileri arasında tek tip uçak filosu kullanımı, yüksek koltuk yoğunluğu, kısa yerde kalış süreleri (turnaround time), internet ve mobil tabanlı doğrudan satış kanallarıyla biletleme, personel sayısının azaltılması ve ikincil (daha düşük maliyetli) havaalanlarının tercih edilmesi bulunmaktadır. Bu unsurlar, operasyonel verimliliği artırarak birim başına maliyetleri düşürmekte ve dolayısıyla kârlılığı desteklemektedir. 1990’lardan itibaren Avrupa’da Ryanair ve easyJet gibi şirketler bu modeli başarıyla hayata geçirerek pazar paylarını hızla artırmıştır. Sonuçta, tarifeli taşıyıcılıkta geleneksel tam hizmet veren havayollarına karşı güçlü bir alternatif oluşmuştur. Bu modelde yolculara yalnızca ulaşım hizmeti sunulmakta, bagaj, ikram ve koltuk seçimi gibi ek hizmetler ise opsiyonel ve ücretli olarak sunulmaktadır. Bu sayede tüketiciler, yalnızca ihtiyaç duydukları hizmetler için ödeme yapabilmektedir.

Zamanla, bazı ucuzcu havayolları "düşük maliyetli uzun menzilli taşıyıcılık" (low-cost long-haul) olarak adlandırılan bir modele yönelmiştir. Bu modelin amacı, uzun mesafeli hatlarda da uygun bilet fiyatları sunarak daha geniş yolcu kitlelerine ulaşmaktır. Ancak, bu uygulamalar çeşitli sınırlılıklar ortaya çıkarmıştır. Özellikle uzun uçuş süreleri, yolcuların kabin konforuna yönelik artan beklentileri, uçak içi eğlence sistemlerine duyulan ihtiyaç ve sunulan hizmet çeşitliliği gibi faktörler, bu maliyet avantajının sürdürülebilirliğini zorlaştırmıştır. Ayrıca, bu tür seferlerde müşteri sadakatinin genellikle düşük olması ve bazı yolcu gruplarında hizmet kalitesi algısının olumsuz yönde değerlendirilmesi, ucuzcu havayolları birçok havayolu için sınırlı bir başarı alanı haline gelmesine neden olmuştur.

Öte yandan, ucuzcu havayolları günümüzde hem havayolu işletmeleri hem de yolcular için dönüşüm yaratıcı bir rol üstlenmiştir. Bu model sayesinde, hava ulaşımı geçmiş dönemlere göre çok daha geniş kitlelere erişilebilir hale gelmiş; bireysel seyahat planlamasında esneklik artmış ve tatil tercihlerinde çeşitlilik sağlanmıştır. Özellikle kısa ve orta mesafeli uçuşlarda bilet fiyatlarının düşmesi, seyahat sıklığını artırmış ve hava taşımacılığını daha demokratik, kitlesel ve yaygın bir ulaşım biçimi haline getirmiştir.

Ucuzcu havayolları, hizmetlerin sadeleştirilmesi, uçak filosunun standardizasyonu, dijitalleşme ve sık uçuş seferleri planlaması gibi stratejiler aracılığıyla havayolu işletmelerinin maliyet yapısını köklü bir şekilde değiştirmiştir. Bu değişim, rekabetin artmasına, geleneksel havayollarının iş modellerini gözden geçirmelerine ve müşteri segmentasyonuna dayalı yeni ürün geliştirme eğilimlerinin yaygınlaşmasına yol açmıştır.