Duvar resmi bir duvar sanatıdır. Duvar sanatı yalnızca duvar resmi ile sınırlı değildir. Kapalı ve açık mekânlardaki duvarlara çeşitli teknik ve malzemelerle uygulanan süslemeler, vitray ve rölyef çalışmaları, ahşap uygulamalar, çeşitli amaçlı yazı ve afişler, panolar ve çok yönlü boyamalar duvar sanatı kapsamında ilk akla gelenlerdir. Konu duvar resminin nitelikleri ve plastik özellikleri çerçevesinde incelenecektir. Amaç, işin malzeme ve tekniklerle ilgili yanını araştırmak veya duvar resminin tarihsel gelişim sürecini sergilemek değildir. Kayseri bulunan Koramaz Vadisi, Bizans dönemine ait yaklaşık 40’a yakın kaya kilisesine ev sahipliği yapmaktadır.

Isbıdın Kaya Kilisesi

Benzersiz fresklerle süslenmiş olan bu kilise korunmadığı için bin yıllık olan nadir duvar resimlerini kaybetmiştir. Alman Ostalb - Kirchheim Mağara Araştırma Grubu ve Türk Obruk Mağara Araştırma Grubu bu mağarayı haritalayıp, numaralandırıp duvar resimlerinin son durumunu belgelemiştir. Ispıdın Köyü’nün güneybatısında, Koramaz Vadisi’ni geçen köprünün yanındaki kayalık sırtta bulunan bu küçük kaya kilisesi Kayseri’de şimdiye dek rastlanılan yegâne freskli kilisedir. Kilisede sadece son bir yıl içinde defineci tahribatı inanılmaz boyutlardadır ve fresklerin neredeyse tümü yok olmuştur.

Subaşı Kaya Kilisesi

MS X. - XI. yüzyıllara tarihlenen Subaşı kompleksi, Üsküp’ün 100 metre batısında, kayalık bir sırtta yer alan ve aralarında bir de kaya oyma kilisesi bulunan yapılar kompleksidir. Kilisenin doğusunda bulunan at nalı biçiminde, yarım yuvarlak kubbenin başlangıcı hizasında kazıma tekniğinde şeritler bulunmaktadır. Yapının özellikle örtü sistemi dâhil, duvarlarının üst bölümlerindeki sıva izleri, orijinalde duvar resimleri ile bezeli olduğunu göstermektedir.

Erdemli Vadisi Kaya Kiliseleri - Kayseri

Kayseri’nin Yeşilhisar ilçesi'ne bağlı Erdemli Köyü’nün sınırlarında bulunan, Erciyes Dağı aktif iken püsküren lavları akarsuyun aşındırması sonucunda oluşmuş bir kanyon vadidir. Kayseri il merkezine uzaklığı 69 kilometredir. Kayseri’nin Yeşilhisar ilçesinde Erdemli Vadisi’nde Erciyes Üniversitesi tarafından 2002 yılından beri Kültür Bakanlığı’nın izni ile yapılan araştırmalarda, bölgede Bizans dönemine ait önemli bir yerleşim merkezi olduğu anlaşıldı ve çalışmalar yürütülmeye başlanmıştır.

Edemli Vadisi boyunca duvar resimleri içeren 11 adet kilise vardır. Bu kiliseler; H. Nikolaos Kilisesi, Kilise Camii, Mikhael Kilisesi, Saray Manastırı Kilisesi, H. Eustathios Kilisesi ve Şapeli, Kırk Martir Kilisesi, Oniki Havari Kilisesi, Tek Nefli Kilise ve Ayı Kilisesidir. Duvar resimleri, İncil ve Tevrat bulunan olayların sahneleriyle işlenmiştir. Geometrik ve Bitkisel süslemeler ile aziz, azize, piskopos, melek, havari gibi figürler resmedilmiştir. Yapılar X. - XII. yüzyıllar arasına tarihlenmektedir.

Beşaret Kaya Kilisesi - Kayseri

Kayseri’nin Melikgazi ilçesine bağlı Bağ Pınar Mahallesi’nde bulunan Beşaret Kaya Kilisesi definecilerin yapmış oldukları tahribattan dolayı zarar görmüştür. Beşaret müjde ve iyi haber demektir ve Cebrail’in Meryem’e, İsa’nın doğumunu bildirmesi hadisesine verilen isimdir. Duvar resimlerinde Meryem’in doğum sahnesinin yer aldığı düşünülmektedir.

Eyerli Kaya Kiliseleri - Afyonkarahisar

Bayat ve İscehisar ilçelerinin arasında, Eyerli Dağı’nın batı yamaçlarındadır. Kilisenin hemen yanında bir de kaya yerleşimi bulunmaktadır. Kilisenin içinde kiremit renkli kök boya ile işlenmiş desenler bulunmaktadır. Ayrıca okunması güç olan bir de yazı bulunmaktadır. Mihrap kısmı tamamen ayaktadır ve çevresi kök boya ile yapılmış geometrik desenlerle süslüdür. Eyerli kiliseleri aslında küçüklükleri dikkate alınırsa birer şapel olduğunu hemen anlamak mümkündür.

El Nazar Kilisesi – Nevşehir

Nevşehir’de bulunan El Nazar Kilisesi X. yüzyılın birinci yarısına tarihlenmektedir. Duvar resimleri kronolojik sahneler birbirini takip etmektedir. Konu olarak; İsa’nın Mabede Takdimi, Müjde sahnesi, Üç Müneccimin Tapınması, Ziyaret sahnesi, Doğum sahnesi, Kudüs’e Giriş, Çarmıh sahnesi, Mısır’a Kaçış, Elizabeth’in Takip Edilişi, Vaftiz sahnesi, Lazarus’un Diriltilmesi, Metamorfosis, Cehenneme İniş, İsa’nın Göğe Çıkışı gibi sahneler yer almaktadır. Tasvirler saman, alçı ve kum ile hazırlanmış olan iki milimetre kalınlığındaki sıva üzerine yapılmıştır. Apsisin alt kısmının yarısı yıkıldığı için rüzgâr ve su resimlerin çoğunu yok etmiş, yüzler de nispeten yıpranmıştır. İsa’nın yaşam sahnelerinin betimlenmesinde iki farklı ressam çalışmıştır. Birinci ressam İncil’e ait olan birkaç sahnede ve Kudüs’e giriş sahnesinde çalışmıştır. İkinci ressam kuzey-batı haç kollarında ve apsiste çalışmıştır.

Elmalı Kilise – Nevşehir

XIII. yüzyıl başı tarihlidir. Kilise duvarlarında bulunan sahneler iyi muhafaza edilmiş ve onarılmıştır. İncil sahneleri ve Tevrat sahneleri bulunmaktadır; İbrahim’in Misafirperverliği, Üç İbrani Gencin Yakılma sahnesi, Metamorfosis sahnesi, Doğum sahnesi, Kadınlar Boş Mezar Başında, İhanet sahnesi, Üç Müneccimin Tapınması, Vaftiz sahnesi, Lazarus’un Diriltilmesi, Kudüs’e Giriş, Son Akşam Yemeği, İsa Golgota Yolunda, İsa Çarmıhta, İsa’nın Gömülmesi, Cehenneme İniş, İsa’nın Göğe Yükseliş sahnesi ve iki duvarın alt kısımlarında plaster ve kemer yüzeyleri bulunan Piskopos, Aziz ve Azize tasvirleri bulunmaktadır.

Eski Tokalı ve Yeni Tokalı Kilisesi – Nevşehir

X. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlenmektedir. Fresklerde zeminin ve resimlerin koyu mavi renkli olması bu kiliseyi diğer kiliselerden ayıran bir özelliktir. Kilise de resmedilmiş sahneler; Zekeriya’nın Öldürülmesi, Ziyaret sahnesi, Elizabeth’in Takip Edilişi, Beytullahim Yolculuğu, Müjde sahnesi, Doğum sahnesi, Üç Müneccimin Tapınması, Çocukların Öldürülmesi, İsa’nın Mabede Takdimi, Vaftizci Yahya’nın Görevlendirilmesi, Vaftizci Yahya’nın Kehaneti, Mısır’a Kaçış, İsa’nın Vaftizci Yahya ile Buluşması, Vaftiz sahnesi, İsa Pilatus’un Önünde, Kana Düğünü, Ekmek ve Balıkların Çoğaltılması, Havarilerin Görevlendirilmesi, Kör Bir Adamın İyileştirilmesi, Lazarus’un Diriltilmesi, Metamorfosis sahnesi, Kudüs’e Giriş, Son Akşam Yemeği, Yahuda’nın İhaneti, İsa Golgota Yolunda, İsa Çarmıhta, İsa’nın Çarmıhtan İndirilmesi, İsa’nın Mezara Konuluşu, Kadınlar Boş Mezar Başında, Cehenneme İniş ve İsa’nın Göğe Çıkış sahneleridir.

Kızılgeçit Kaya Kilisesi

Silifke’nin kuzey doğusunda, Lamos (Limonlu) Deresi üzerindeki kızıl geçit Kanyon’unda bulunan kaya kilisesi, ilçe merkezine yaklaşık 35 kilometre, Olba ve Diokaisareia’ya (Uzuncaburç) yaklaşık 12 kilometre uzaklıktadır. Kızıl geçit Kilisesi’nin resim programı, üslup ve kompozisyon olarak Kapadokya bölgesi örnekleri ile yakınlık göstermektedir. Bu benzerlik, Kapadokyalı ustaların bu küçük yapının resimlenmesinde çalışmış olabileceklerini de düşündürür. Sonuç olarak, Kızıl Geçit Kilisesi, özellikle resim programı da göz önüne alınarak, bölgenin Hıristiyanlık tarihi araştırmalarında, tarihi metinler dışında şimdilik ulaşılan en geç tarihli somut veriler olması nedeniyle önem arz etmektedir.

Çarıklı Kilise – Nevşehir

XIII. yüzyıl başı tarihlidir. Kilisenin içinde İsa’nın hayatını konu alan dini sahneler, İbrahim’in misafirperverliğini gösteren sahneler, Aziz ve Banilerin tasvirleri, Üç Müneccimin Tapınma sahnesi, Doğum sahnesi, Vaftiz sahnesi, Lazarus’un Diriltilmesi, Metamorfosis sahnesi, Kudüs’e Giriş, İhanet sahnesi, İsa Golgota Yolunda, İsa Çarmıhta, Cehenneme İniş, Kadınlar Boş Mezar Başında, İsa’nın Göğe Yükseliş sahneleri yer almaktadır.

Karanlık Kilise – Nevşehir

XII. yüzyıl başına tarihlenmektedir. Kilise, çok az ışık aldığından dolayı bu isimle adlandırılmıştır. Bu nedenden dolayı kilisenin içindeki fresklerin renkleri oldukça canlıdır. Kilise, İncil ve Hz. İsa döngüsünü içeren zengin süslemelere sahiptir. Karanlık Kilisede Elmalı ve Çarıklı kiliselerinde olduğu gibi Tevrat’tan sahneler resmedilmiştir. Bu sahneler; Deesis sahnesi, Müjde sahnesi, Kudüs’e Giriş, Beytüllahim’e Yolculuk, Doğum sahnesi, Hz. İsa’nın Cehenneme İnişi, Havarilerin Takdisi ve Görevlendirilmesi, Üç Müneccimin Tapınması, Vaftiz, Lazarus’un Diriltilmesi, Başkalaşım sahnesi, Son Akşam Yemeği, İhanet sahnesi, Hz. İsa Çarmıhta, Kadınlar Boş Mezar Başında, Hz. İsa’nın Göğe Çıkışı, İbrahim Peygamber’in Misafirperverliği, Üç Yahudi Gencin Yakılması ve Aziz tasvirleridir.

Kılıçlar Kilisesi – Nevşehir

Kılıçlar Kilisesi, X. yüzyıl başlarına tarihlenmektedir. Kılıçlar vadisi, Göreme Açık Hava Müzesine yaklaşık 600 metre Kuzey doğudadır. Kilise’nin içi oldukça zengin fresklerle süslenmiştir. Peygamberler, Bakireliğin İspatı, Müjde sahnesi, Ziyaret sahnesi, Yusuf’un Meryem’i Suçlaması, Doğum sahnesi, Üç Müneccimin Tapınması, Yusuf’un Rüyası, Mısır’a Kaçış, İsa’nın Mabette Takdimi, Vaftiz, Vaftizci Yahya’nın Görevlendirilmesi, Vaftizci Yahya ile İsa’nın Buluşması, İsa ve Zakkeus, Kör Adamın İyileştirilmesi, Lazurus’un Diriltilmesi, Kudüs’e Giriş, Son Akşam Yemeği, Ayakların Yıkanması, Havarilerin Kutsal Ekmek ve Şarapla Takdis Edilmesi, İhanet sahnesi, İsa Hanna ve Kayafa Önünde, İsa Platus Önünde, Petrus’un İsa’yı İnkarı, İsa Golgota Yolunda, İsa Çarmıhta, İsa’nın Çarmıhtan İndirilmesi, İsa’nın Göğe Çıkışı, İsa’nın Gömülmesi, İsa’nın Cehenneme İnişi, Kadınlar Boş Mezar Başında, Havarilerin Takdisi ve Görevlendirilmesi, Pentakost, Meryem’in Ölümü ve Aziz tasvirleri bulunmaktadır.