-
2025
Vedat Nedim Tör, İstanbul’da doğdu (1887). Numune-i Terakki ve Hadika-yi Meşaret isimli mahalli okulunda öğretim hayatına başladı. Tahsilini Galatasaray Lisesi'nde (Mekteb-i Sultani) tamamladı. 1915 yılında Berlin Flarmoni orkestrasının İstanbul konserine izledikten sonra konserden çok etkilenerek, Galatasaray’da keman dersi vermekte olan Zeki Bey’den ders almak istedi ve keman üzerine çalışmaya başladı.
Ticaret Nezareti’nin yapmış olduğu sınavı başarıyla tamamlayarak Berlin’de Yüksek Ticaret Okulu’nda öğrenim hayatına devam etti (1916). Kapitalizm tarihi derslerinden etkilendiği hocası W.Sombart’ın rehberliğinde doktora öğrenimini tamamladı. Osmanlı İmparatorluğu'nun nasıl bir Doğu meselesi haline geldiğini inceleyen “Türkiye Nasıl Bir Emperyaliz Konusu Oldu?” adlı teziyle, iktisat üzerine doktor unvanını aldı. Doktor unvanını aldıktan sonra Berlin’li Alice hanımla evlenmiş ve kısa bir süre sonra İstanbul’a geri dönüş yaptı.
Siyasi hayatının başlangıcı Türkiye İşçi ve Sosyalist Fırkası’nda oldu, 1929 yılından sonra dünyada yaşanan ekonomik buhranının Türkiye’yi etkilemiş olması, ülkenin bu durumdan kurtulabilmesi ve kalkınabilmesi amacıyla kurulmuş olan Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti’nde müdür unvanıyla çalışmasına vesile oldu. Bu süreçten sonraki bütün siyasi ve kültürel faaliyetlerini söz konusu siyasi çizgide ilerletti.
Matbuat Umum (1933-1937), Turizm (1938), Ankara Radyosu (1938-1943), Elektrik İdaresi Müdürlüğü görevleri yapan olan Tör, Yapı Kredi Bankası ve Akbank kültür müşavirliği görevlerinde de bulundu. Bürokrat olarak yürütmüş olduğu tüm görevlerinde, Cumhuriyet değerlerine uygun olarak hareket etti. Akıllara ilk gelen çalışmaları arasında, Avrupa’da çeşitli dillerde ve Kemalizm’in değerlerini ön plana çıkartmak amacıyla yayımlanan “La Turquie Kemaliste” dergisinin ve “Kadro” dergisinin çıkartılmasında önemli rol üstlenmiş olması, müşavirlik görevini yürüttüğü süreç içerisinde kültür ve sanat alanlarındaki faaliyetleri olarak ön plana çıkmaktadır.
Matbuat Umum Müdürlüğü görevi sürecinde, Ayın Tarihi Dergisi adlı dergi yayımladıklarını, Türkiye’nin yurtdışında tanıtımı amacıyla “Fotoğraflarla Türkiye” ve “Turistik Türkiye” sergileri organize ettiklerini, yabancı uyruklular için hazırlanmış olan yayınların dağıtımında rol aldığını, Matbuat Umum Müdürü olarak Halkevlerinde ressamlara yönelik olarak yurt içerisinde geziler ve fotoğraf yarışmalar düzenlediklerini ifade etmiştir. Türk Tarih Cemiyeti başkanlık görevini yürüten Hasan Cemil Bey’in Gazi’ye yapmış olduğu şikayetleri neticesinde, görevinden istifa etti.
Çalışma arkadaşlarıyla yapmış oldukları toplantılarda, Avrupa’da ücretsiz şekilde dağıtılması planlanan bir derginin yayımlanması hususunda fikir birliğine varmışlar ve derginin adının ise “La Turquie Kemaliste” olmasında karar kılmışlardır. Fransızca, Almanca ve İngilizce çevirileri kendileri tarafından yapıan dergi, Türkiye’nin ilk propaganda amaçlı çıkarılan dergisi olmuştur. Uluslararası toplantılarda yabancı dillerde broşürler dağıtılmış, Cumhuriyetin 15. yılını kutlama programları çerçevesinde, Matbuat Umum Müdürlüğü kapsamında yapılan yayınlar, yurtiçi ve yurtdışında dağıtılmıştır. “La Turquie Kemaliste” dergisi 119.690 adet basılarak, dağıtımı gerçekleştirilmiştir.
Vedat Nedim Tör, almış olduğu bir teklifle Turizm Müdürlüğü görevini kabul etti. Müdürlük sürecini ise şu şekilde aktarmıştır: “Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyetindeki odamda çalışırken bir gün İktisat Vekâleti Müsteşarı Halit Nazmi Keşmir beni telefonla çağırdı. Kalktım gittim. Bizim Vekâlete bağlı bulunan Turizm Müdürlüğü'nün müdürü olmak ister misiniz? - Teşekkür ederim, olmaya çalışırım, dedim. - Ve 1 Haziran 1938 tarihinde yeni görevime başladım.” . Daha sonra radyo yayınlarında kaliteden ödün verilip, seviyesiz yayınların başlaması neticesinde, TRT’ye bir mektup yazarak durumu iletti. Mektubuna cevap alamayınca, istifa etme kararı aldı.
Aynı zamanda “New York Dünya Sergisi”nin organize edilmesinden sorumlu olduğunu ifade eden Tör, söz konusu sergi sırasındaki izlenimlerini ve Amerika’daki basının sergiye yönelik olarak görüşlerini aktardığını ve bu sergideki temel hedeflerinin Atatürk Türkiye’sini dünyaya tanıtımının gerçekleştirilmesi olduğunu ifade etti. Ahmet Emin Yalman’da gazedeki yazısında New York Sergisi’ne yönelik olarak Tör’ün sergiden sorumlu yayın müdürlüğü görevini kendisine verdiğini, sadece sergiye yönelik değil Türkiye’yi önemli bir şekilde tanıtmak için çalışmaya başladığını, Tör’ün yegâne ölçütünün ülke menfaati olduğu ve serginin amaca ulaşabilmesi için tüm sorumlulukları kendi üstüne aldığını ifade etti.
Vedat Nedim Tör, 1941 yılında Ankara Radyosu Müdürlüğü görevine getirildi. Ancak, radyonun düşük kaliteli yayınlar yapması ve Radyo Genel Müdürü ile yaşadığı fikir ayrılıkları nedeniyle bu görevinden istifa etti. 1944 yılında resmen Ankara Radyosu Müdürlüğü görevinden ayrılan Tör, aynı yıl Ankara Valisi ve Belediye Başkanı Nevzat Tandoğan’ın (1894–1944) girişimiyle Ankara Elektrik Şirketi’nde müdür muavinliği görevine başladı. Ancak Nevzat Tandoğan’ın kendisinden Vatan gazetesi ve Hep Bu Topraktan dergisindeki yazılarına son vermesini istemesi üzerine, bu görevinden de istifa ederek şirketten ayrıldı.
Aynı yıl, 1944’te kurulan Yapı Kredi Bankası'nın Kültür ve Sanat Müşavirliği görevine getirildi. Bu teklifi, daha önce tanıştığı ve bankanın kurucusu olan Kazım Taşkent (1895–1991) kendisine sundu. Ancak Taşkent ile yaşadığı fikir ayrılıkları nedeniyle 1945 yılında bu görevinden de istifa etti. 1970 yılından itibaren Akbank’ta kültür ve sanat işleri danışmanı olarak görev yaptı.
Vedat Nedim Tör, 8 Nisan 1985 tarihinde vefat etti. Yaşamı boyunca birçok entelektüel faaliyet içinde bulunmuş, çeşitli dergi ve gazetelerde yazılar kaleme aldı. Yazıları Akşam, Cumhuriyet, Vatan, Ulus ve Milliyet gazetelerinde yayımlandı.
Tiyatro alanında önemli eserler veren Tör’ün kaleme aldığı piyesler arasında şunlar yer almaktadır: İşsizler, Üç Kişi Arasında, Kör, Fevkal-Asrîler, Hayvan Fikri Yedi, Köksüzler, İmralı'nın İnsanları, Sanatkâr Aşkı, Hep ve Hiç, Siyah-Beyaz, Kadın Polis Olursa, Avrupa Ana, İstenilmeyen Mucize, Dağ Başındaki Kız, Sonsuz, Sahte Sultan, Hacivat Diplomat ve Batista. Bunların yanı sıra deneme türünde Dinimiz, Kemalizm’in Dramı ve Atatürk Olmasaydı adlı kitapları; Yıllar Böyle Geçti adlı anı kitabı; Resim Öğretmeni adlı bir romanı bulunmaktadır. Vedat Nedim Tör, Türk kültür ve sanat yaşamına çok yönlü katkılarda bulunmuş önemli bir düşünür, yazar ve kamu görevlisidir.
Referanslar
Güleryüz, U. (2023). Vedat Nedim Tör’ün Türk turizmine katkıları. 100. Yılında Türkiye Cumhuriyeti: 1923-2023 Uluslararası Sempozyumu, (ss. 250–264). Atatürk Üniversitesi Yayınları; Şahin, E. ve Dilber, K. C. (2023). Cumhuriyet’in 100. Yılında 100 Türk Yazar. Akademisyen, 2023; Tekeli İ. ve İlkin S. (2003). Bir Cumhuriyet Öyküsü Kadrocuları ve Kadro’yu Anlamak. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları; Yaman, H. (2017). Bir Cumhuriyet Aydını: Vedat Nedim Tör. (Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.