Muslu Ağa Vakfı'na ait olarak, Tokat il merkezinde saat kulesinin hemen arkasındaki Bey Sokağı’nda yer almaktadır. Müze, Tokat’ta inşa edilen üçüncü Mevlevihane’dir. Mevlevihane (ikinci Mevlevihane) ilk olarak 1638 yılında I. Ahmet’in veziri Sülün Muslu Ağa tarafından yaptırıldı. Sultan Abdülmecit döneminde iki katlı olarak yenilendi ve düzenlendi. Ahşap olan Mevlevihane (üçüncü Mevlevihane) Anadolu’da bulunan XIX. yüzyıl Barok sanatının örneklerindendir. Binanın en gösterişli cephesi, ünlü Bey Sokağı’na bakan ve bütün cephe boyunca balkonu olan cephedir. Bütün cephe ahşap barok motiflerle süslüdür. Diğer cephelerde ise yapının ihtişamına uygun sadelik ön plandadır. 2000-2004 yılları arasında en son aslına uygun olarak restore edilen Mevlevihane müzesinin girişi ücretsizdir.

Tokat, Anadolu’nun en eski yerleşim bölgelerinden biridir. Tokat’ta Mevlâna Celalettin Rûmi’nin hayatta iken Mevleviliğin başlamış olması önemlidir. Selçuklu hükümdarı IV. Kılıçarslan’ın, Pervane unvanıyla görevlendirdiği vezirlerinden Muiniddin Süleyman Pervâne Mevlânâ’nın müritlerindendir. Muineddin Süleyman Pervâne Şeyh Fahreddin Irâkî’yi Tokat’a davet etmiş ve Mevlâna tarafından izin verilerek Mevlevilik Tokat’ta başlamıştır (1260). İlk Mevlevihane, Şeyh Fahreddin Irâkî adına Muiniddin Süleyman Pervâne tarafından yaptırılan hangâhtır. Ancak Şeyh Fahreddin Irâkî’nin Mevlevi şeyhliği yaparak bölgede Mevleviliğin yayılmasına çalışmıştır. İlk Mevlevihane olan bu yapı maalesef henüz tespit edilememiş, ancak Pervane Hamamı ve Pervane Medresesi’nin ortasında yer alan tarihi Taşhan’ın drenaj çalışmalarında kalıntılara rastlanılması nedeniyle bu hanın altında kaldığı tahmin edilmektedir.

Mevlânâ’nın ölümünden sonra da Mevlevi halifeleri tarafından Anadolu’da çeşitli yerlerde tekke ve zaviyeler kurularak Mevlevilik gelişmeye devam etti. Mevleviliğin Tokat’ta yaygınlaşması ise; Mevlevi halifesi Konya’lı Arife-i Hoş-likaa’nın çalışmaları ile oldu. Arife-i Hoş-likaa Sultan Veled kızı Şeref Hatun’un müritlerindendir ve Mevlana’nın torunu Arif Çelebi’nin halifesi olarak Tokat’a görevlendirilen kadın şeyhtir.

Mevlevihane’nin ilk şeyhi Ramazan Dede’den(1048-1638), Abdulhadi Dedeye kadar kimlerin postnişin olduğunu net olarak bilinmemektedir. Ancak 1688 yılına kadar şair olan Talib Mehmet Dede’nin görevde olduğu ifade edilmektedir. 1703 yılında ise harap olan Mevlevihane’yi tekrar onaran ve faaliyete geçiren Şeyh Müderris Mehmet Efendi’nin görev yaptığı belirtilmektedir. Sonraki dönemde Mesnevinin yedinci cildini Türkçe ’ye çeviren Şeyh Hafız Mehmet Efendi (ölümü 1816) vazifeye devam etti. Akabinde Tokat Mevlevihane’sinde sırasıyla 1821 yılında Şeyh Hasan Efendi, 1829 yılında Şeyh Emin Efendi, 1845 yılında kardeşi Ali Rıza Efendi, 1875 yılında onun oğlu Şeyh Mehmed Hadi, son postnişin olarak ise Abdulhadi Dede’nin görev yaptıklarını belirtilmektedir.

Abdulhadi dedenin küçük yaşlarda posta geçmesi sebebiyle 1940‘lı yıllara kadar hayatta olduğu, Tekke ve zaviyelerin kapanmasından sonra da Mevlevihane’de cuma akşamları tek başına sema yaptığı mahalle sakinleri tarafından anlatılmaktadır.

Müzenin yapısına bakıldığında, Mevlevihane’nin alt katında bulunan geniş bir sofa ve bu sofanın etrafına yerleşen beş oda günlük kullanım için ayrılmıştır. Sofanın hemen sağında başoda bulunmaktadır. Bu oda şeyhin misafirlerini kabul ettiği ve içinde kitaplık bulunan tavan göbeği süslü bir yapıdadır. Müzede bu odada bugün son dönemlere ait el yazması Kur’an-ı Kerimler, taş baskı kitaplar, kırmızı ipekten el dokuması Kâbe iç örtüsü ve seccadeler sergilenmektedir. Sofanın sol tarafında kalan odada ise XIV. yüzyıldan bu yana kullanılan pirinç ve bakır şamdanlar, Sultan Beyazıd’ın annesi Gülbahar Hatun’un yaptırdığı camiye hediye ettiği şamdanlar bulunmaktadır.

XVI. yüzyıldan günümüze kadar bölgedeki camilerde korunmuş Anadolu’nun farklı yörelerine ait çeşitli halı ve kilimler alt katta yer alan en büyük odada sergilenmektedir. Sofada bulunan dar alanda ise Tokat Ulu Camii’nin XVII. yüzyılda yapılan tavan göbeği ile Muslu ağa döneminde restorasyonda korunan kalem işlemeli levhalar sergilenmektedir.

Diğer küçük odada ise çiniler (XIII. yüzyıl), Sakal-ı Şerif kutuları (XVI. yüzyıl), . saatler (XIX. yüzyıl) ve Yağıbasan Medresesi (Tokat) kazı çalışmaları sırasında ortaya çıkan sırlı seramik parçaları, parfüm şişeleri sergilenmektedir.

Mevlevihane’nin ikinci katında büyük bir balkon bulunmaktadır. Balkona çıkan merdiven kesme taşlar üzerine ahşap ile kaplıdır. Merdivende barok ahşap oymalar görülmektedir. Ayrıca bu oymaların üzerinde birde Mevlevi külahı bulunmaktadır.

Mevlevihane’nin ikinci katı Semahane olarak düzenlenmiş geniş tek bir salondan oluşmaktadır. Salonun bir tarafı kafesle kadınlar için ayrılmıştır. Balkon tarafından kadınlar bölümüne girilmektedir. Balkonda yer alan diğer kapı ile ise L şeklinde olan binanın diğer tarafında bulunan odaya dar bir koridordan geçilmektedir. Bu odada da Malatya, Sivas ve Doğu bölgelerine ait halı ve seccadeler (XVI. XX. yüzyıl) sergilenmektedir.

Semahane olarak düzenlenen salon ahşap sütunlarla desteklenen geniş bir kubbe ile kaplıdır. Girişin karşısında kıble yönünde alçı ile yapılmış mihrap bulunur. Girişin sağında ve solunda sema ayinini izlemeye gelenler için ayrılmış bölümler ve yarım kat şeklinde ahşap direkli balkon bulunmaktadır. Bu balkonda sazendeler için ayrılan mahfil (toplantı yeri) ve mutrıbhane (musiki yapılan yer) bulunmaktadır. Binanın Mevlevihane Müzesi olması nedeniyle Semahane salonunda sema törenini canlandıran semazen maketleri, Mevleviliğe ait sikke, tespih, kudüm, sema tahtası gibi eşyalar sergilenmektedir.

Tokat Mevlevihane Vakıf Müzesi’nin arka tarafında Mevlevi Şeyhi ve ailesinin için ayrılmış bir konak ve Şeyhlerin defnedildiği Hamuşan adı verilen bir mezarlık bulunmaktadır.