Thomas Dallam Seyahatnamesi

Seyyah ve Seyahatname Seyahatname

Erken dönem hayatı hakkında çok az bilgi sahibi olduğumuz seyahatnamenin yazarı Thomas Dallam’ın doğum ve ölüm tarihleri kesin değildir. Ancak 1570 yılında doğduğu ve 1614 yılından sonra öldüğü anlaşılmaktadır. Lancashire doğumlu olduğu bilinen Dallam, İngiltere’nin en ünlü org imalatçısı olarak bilinmektedir. Kendisinden sonra işini devralan oğullarının (Robert, Gerorge ve Ralph) da org yapımına devam ettikleri bilinmektedir. 1599-1600 yıllarında İstanbul’a seyahat eden Dallam, Sultan’a Kraliçe Elizabeth tarafından gönderilen bir hediyeyi de imal edip götürmekle görevlendirildi. İstanbul’a 1599 yılında yollanan bu hediye, devrinin bir tür teknoloji harikası olarak tanımlanan saatli bir orgdu. Anılarını kaleme aldığı günlüğü de 1893 yılında yayımlandı. Dallam’ın Sultan III. Mehmet’e iki imparatorluk arasındaki dostane ilişkilerin devamı dileğinin bir nişanesi olarak yolladığı mekanik org-saat yaklaşık beş metre yükseklikte olup kuşlarla süslüydü. İngiltere’nin özellikle İspanya’ya karşı dostluğuna ihtiyaç duyduğu Sultan Murat da zaten 1580 yılından başlayarak İngiliz gemicilerine ve tüccarlarına Doğu Akdeniz’de üstünlük veren bir dizi kapitülasyona eklemeler yaparak İngiltere’nin bu coğrafyadaki elini güçlendirdi. İşte böyle bir dostluk ortamı içinde İstanbul’a gelen Dallam, İstanbul’da gördüklerini de günlüklerine aktararak İstanbul’un İngiltere’de tanınmasına katkıda bulundu. Londra Kütüphanesi’nde, 1846 yılında kurulan ve amacı seyahat yazılarını ve seyyahların anılarını yayımlamak olan Hakluyt Topluluğu tarafından yayımlanan günlüğünde Dallam gemi yolculuğunda gördüğü yerleri etraflıca anlattı. Levant Şirketi tarafından kiralanan 300 tonluk bir gemi olan Hector ile seyahat eden Dallam, Manş Denizi'ni geçip güneye inerek Portekiz, İspanya sahilleri, Cebelitarık, Cezayir, Sicilya ve Zante’nin ardından İskenderun’a da uğradıktan sonra yaklaşık altı aylık bir seyahatin ardından ağustos ayında İstanbul’a vardı. İskenderun’da gördüğü beyaz bir güvercinin Halep’ten buraya dört saatte ulaşan bir posta güvercini olduğunu öğrenen Dallam, bu tarz ayrıntıları günlüğüne aktarmaktan geri kalmadı. Bu tür ayrıntılar Dallam’ın meraklı ve heyecanlı olduğu kadar iyi niyetli ve hassas bir insan olduğunu göstermektedir. Dallam, Truva ve İstanbul gibi tarihi öneme haiz şehirlerden de büyük bir merak ve saygınlıkla bahsetti. Mekanik org-saatini Sultan’a dinleten Dallam Sultan tarafından keyifle dinlendi ve kendisine Sultan tarafından altın hediye edildi. Sultan III. Mehmet’in oğlu I. Ahmet, gâvur icadı paranoyasının cinnete dönüştüğü bir anda hediye edilen bu nadide orgu bizzat kendi parçaladı ve yakılabilen bütün parçalarını da yaktırdı. Seyahat notlarında İstanbul’un o zamanki yerleşim yerlerinden bahseden Dallam, Davutpaşa’dan Edirnekapı’ya yaklaşık iki kilometre mesafe olduğunu belirtti ve bunun yanında Haznedarcı, Küçük Çekmece ve Kumcu gibi yerleşim birimlerinden de bahsetti. Bu yerleri insani ve coğrafi özellikleri ile kısaca betimlemeye gayret eden Dallam, bu yerleşim birimlerinin Yunanca adlarını da vermeyi ihmal etmedi. Henüz dilimize orijinalinin çevrilmediği Dallam’ın günlüğü hakkında Orhan Burian’ın yazıları ve Stanley Mayes’in kitabı Türkçe kaynaklar arasında en belirgin olanlarıdır.

Yararlanılan Kaynaklar

Aracı, E. (2019). Topkapı Sarayı’nın Yitik İngiliz Orgu, Andante, 151, 36-41; Dallam, T. (1893). Early Voyages and Travels in the Levant. Londra: The Hakluyt Society; Mayes, S. (2000). Sultan’ın Orgu (Çev. H. Spatar). İstanbul: İletişim Yayınları https://www.britannica.com/biography/Thomas-Dallam, (Erişim tarihi: 04.07.2020) https://www.historicuk.com/HistoryUK/HistoryofEngland/Thomas-Dallam/, (Erişim tarihi: 04.07.2020).