Siirt

Yerleşim Merkezi / Destinasyon Kentsel Destinasyon Kültürel Miras Destinasyonu

5.718 kilometrekarelik yüzölçümüne sahip olup, nüfusu 331.670’tir. Nüfusun yüzde 71,7’si il ve ilçe merkezlerinde yaşarken, kilometre2’ye genelde 58 kişi, il merkezinde ise 263 kişi düşüyor. Yıllık nüfus artışı yüzde 2,24’tür. 2019 Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Siirt’te yedi ilçe, 12 belediye ve bu idari yönetimlere bağlı 63 mahalle ve 275 köy bulunuyor. Siirt, il merkezi ve şehrin büyük bir kısmı Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde kalıyor. Ancak şehrin bazı ilçeleri Doğu Anadolu Bölgesi sınırlarına giriyor. Tillo, Eruh, Pervari, Şirvan ilçe merkezleri ile Bağgöze (Eruh), Cevizlik ve Özpınar (Şirvan), Doğanca (Pervari) bucak merkezleri Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alıyor. Siirt’in konum olarak kuzeyinde ve kuzeydoğusunda Bitlis, doğusunda Van, güney ve güneydoğusunda Şırnak, batısında Batman, güneybatısında ise Mardin yer alıyor. Siirt il sınırları içinde ise, il merkezinin batısında Baykan, güneyinde Eruh, doğusunda Tillo, kuzeyinde ise Şirvan ve Baykan ilçeleri yer alıyor.

Siirt ilinin kurulduğu alan ve çevresinde günümüze kadar birçok medeniyet yaşadı. Hurri, Hitit, Urartu, Asur, Med, Pers, Part, Arsak, Sasani, Roma, Artuklu, Akkoyunlu, Safevi, Selçuklu ve Osmanlı imparatorluğu gibi önemli ve büyük medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Şehir birçok medeniyete ev sahipliği yaptığı için Siirt ismi de günümüze kadar birçok defa değişmiştir. Esart, Sairt, Siird, Siirt gibi çeşitli biçimlerde telaffuz edildi. Bölgede ve özellikle Mardin civarında yaygın olan Süryaniler kente Se’erd ya da Sert dediler. Ancak Siirt isminin kökeninin Sami dilinden geldiği düşünülüyor. Bunun dışında Keldani dilinde Keert ve daha özellikle XIX. yüzyılda Sert, Sört, Sairt ve Seerd isimlerine de rastlanılıyor. Günümüzdeki ismi ise şehrin tepelik alanda ya da sırtlarda kurulduğu için Sırt ile ilgili olduğu düşünülüyor.

Güneyde Mezopotamya düzlüklerinden sonra tedrici yükselişle beraber Siirt’in kıvrımlı sıradağlarına ulaşılıyor. Güneydoğu Toroslar’ın devamı olan bu dağlar bölgeye yayla özelliğini kazandırdı ve şehrin büyük bir kısmı dağlık ve plato alanları oluşturuyor. Anatolid-Torid bloku ve Arap platformunun kontakt alanında yer alan şehir, ağırlıklı olarak kuzey-güney yönlü sıkışma hareketlerine maruz kaldı. Bu sıkışma hareketlerine bağlı olarak kıvrımlı yapılar ortaya çıktı ve kıvrımların dirençlerinin kırılmasıyla faylanmalara bağlı olarak farklı tektonik yapılar ortaya çıktı.

Şehrin ekonomisi büyük oranda tarım ve hayvancılığa dayanıyor. 2007 yılında açılan Siirt Üniversitesi şehre ayrı bir soluk getirmiştir. 2020 yılı itibariyle üniversitenin 15 bin civarı öğrencisi ve bin civarı da personeli mevcuttur. Bundan dolayı şehrin batısında yer alan üniversiteye doğru hızlı bir genişleme söz konusudur. Ayrıca Siirt Üniversitesi Yükseköğretim Kurulu tarafından Bölgesel Kalkınma Odaklı Misyon Farklılaşması ve İhtisaslaşması Programı kapsamında tarım ve hayvancılık alanında pilot üniversite seçildi. Şehrin bu alanda daha gelişmiş tekniklerle tarım, hayvancılık ve buna bağlı sanayisini hızla geliştireceği tahmin ediliyor. Şehirde son yıllarda valiliğin de teşvikleriyle Siirt fıstığı ve Zivzik narı üretiminde önemli miktarda artış kaydedildi. Özellikle su kaynakları bakımından oldukça zengin olan bölgeye birçok HES ve baraj yapılıyor. Alkumru, Kirazlık ve Çetin barajları bitti ve şehrin doğusu-Pervari tarafına doğru planlanan birkaç baraj daha söz konusudur.

Baraj yapımları ile beraber birçok yerleşim sular altında kaldı ve burada yaşayan insanların özellikle son 10 yıl içinde il merkezine gelmesiyle şehrin nüfusu da hızla arttı ve aynı zamanda silueti de değişti. Devletin toprakları su altında kalan köylülere önemli miktarlarda ödeme yapmasıyla beraber şehir merkezi ve civarında ciddi manada yapılaşma oldu ve ekonomik yapı önemli oranda ticarete kaydı. Üniversitenin etkisi ve baraj yapımından gelen ödemelerle şehir çok hızlı olarak değişiyor.

Siirt şehri aynı zamanda inanç turizmi açısından da oldukça önemlidir. Baykan’da yer alan Veysel Karani Türbesi, Tillo ilçesinde yer alan medreseler önemli ölçüde turist çekiyor. Doğa turizmi açısından da şehrin potansiyeli oldukça yüksektir. Güvenlik sıkıntıları aşıldığı takdirde mağara turizmi de önem kazanacaktır. Rasıl Hacar (Delikli Taş) ve Botan Vadisi şehrin doğa turizmi açısından önemli alanlarıdır. 15. 08. 2019 yılında Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle Botan Vadisi, Türkiye’nin 45. milli parkı ilan edildi.

Şehre ulaşım çoğunlukla karayolu ile yapılıyor. Ancak şehre 30 kilometre mesafede olan Kurtalan ilçesinde yer alan demiryolu da alternatif bir ulaşım aracıdır. TCDD’nin güney ekspresi, halk arasında Kurtalan Ekspresi turizm açısından da tercih ediliyor. Havayolu ulaşımı onarım ve yenileme çalışmalarından dolayı bir süre kapalı kalsa da 2019 yılında haftanın belirli günleri Siirt-Ankara ve Siirt-İstanbul seferleriyle tekrar hizmete girdi. Gelişen ulaşım alternatifleri, üniversitesi, inanç turizmi ve doğa turizmiyle şehir gelecekte tanıtımı doğru yapılırsa potansiyeli yüksek bir şehir olarak ortaya çıkacaktır.

Referanslar

Altınlı, E. İ. (1952). Siirt Güneydoğusunun Jeolojik İncelemesi (Rapor No. 1977). Ankara: MTA; Atalay, Ö. (1946). Siirt Tarihi. İstanbul: Çeltut Matbaası; Karagel, H. (2010). Tarihsel Süreç İçerisinde Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki Mülki Yönetim Alanlarının İdari Coğrafya Analizi, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Dergisi, 6 (1): 41-62; Tuncel, M. (2009). Siirt, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37: 173-175; Siirt Valiliği (2020), http://www.siirt.gov.tr/tarih, (Erişim tarihi: 29.01.2020).

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Alkan, A. (2018). Siirt Kenti-Bir Kent Coğrafyası Araştırması, İstanbul: Kriter Yayınevi; Özgen, N. (2003). Kuruluş Yeri Bakımından Siirt Kenti ve Yakın Çevresinin Doğal Özellikleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.