Şarhöyük, Eskişehir şehir merkezinin üç kilometre kuzeyinde, Porsuk Çayı’nın güney kıyısında konumlanmış önemli bir arkeolojik alandır. Yaklaşık 14 hektarlık bir alanı kaplayan höyük, Anadolu’nun farklı dönemlerde yerleşime sahne olmuş en eski merkezlerinden biri olarak kabul edilir. Deniz seviyesinden 800 metre yükseklikte bulunan höyük, tarih boyunca çeşitli uygarlıkların önemli bir merkezi olmuştur.

Şarhöyük, katmanlı yapısıyla tipik bir höyük özelliği göstermektedir. Höyükte yapılan kazılarda Erken Tunç Çağı’ndan Osmanlı dönemine kadar uzanan çok katmanlı bir iskan yapısı olduğu anlaşılmıştır. Hitit, Frig, Roma, Bizans ve Osmanlı gibi birçok medeniyetin izlerini barındıran höyük, Eskişehir’in tarihî geçmişi açısından büyük önem taşımaktadır.

Şarhöyük’teki ilk yerleşim izleri MÖ 3000’li yıllara, yani Erken Tunç Çağı’na kadar gitmektedir. Hititler döneminde önemli bir yerleşim alanı haline gelen höyük, bu dönemde sur duvarlarıyla güçlendirilmiş ve idari bir merkez olarak kullanılmıştır. Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasının ardından MÖ 1200’lü yıllarda bölgeye Frigler yerleşmiş ve burada gelişmiş bir kültürel yapı oluşturmuştur. Frig dönemine ait seramikler, ev yapıları, tanrı heykelcikleri ve çömlek fırınları, Şarhöyük’ün bu dönemde önemli bir üretim merkezi olduğunu ortaya koymaktadır. Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde de yerleşimin devam ettiği höyük, Bizans döneminde askeri bir garnizon olarak değerlendirilmiştir. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde ise yerleşim büyük oranda azalmış ve yerleşim kuzeye kayarak Eskişehir’in bugünkü merkezi oluşmuştur.

Şarhöyük, katmanlı yapısıyla tarihî süreçteki değişimleri gözler önüne sermektedir. Höyükte yapılan kazılarda kerpiç evler, taş sur kalıntıları, tapınaklar, çömlek fırınları ve su kanalları ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca, Frig dönemine ait taş sunaklar ve kutsal alanlar, bölgedeki inanç sistemine dair önemli ipuçları sunmaktadır. 

Kazılarda Roma ve Bizans dönemlerine ait çok sayıda sikke, mühür, süs eşyası ve çömlek parçaları bulunmuştur. Roma dönemine ait bir hamam kalıntısı ve mozaikler, bölgenin sosyal yaşamına dair önemli bilgiler sağlamaktadır. Kazı çalışmaları ilk olarak XIX. yüzyılda gezgin araştırmacılar tarafından tespit edilmiş, ancak 1950’li yıllardan sonra sistemli arkeolojik kazılar yürütülmeye başlanmıştır. Günümüzde Anadolu Üniversitesi Arkeoloji Bölümü ve Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından kazı çalışmaları sürdürülmektedir.

Şarhöyük’te bugüne kadar büyük ölçekli bir restorasyon çalışması yapılmamıştır. Ancak höyüğün korunması için arkeolojik sit alanı ilan edilmiştir. Höyükten çıkan eserler, Eskişehir Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir. Ancak, yeterli tanıtım ve turizm altyapısının eksikliği nedeniyle höyük, geniş bir ziyaretçi kitlesi tarafından bilinmemektedir. Son yıllarda kazı çalışmaları devam etmekte olup, höyüğün turizme kazandırılması için projeler geliştirilmektedir.

Şarhöyük Antik Kenti, Anadolu’nun en eski ve önemli yerleşimlerinden biri olarak birçok uygarlığın izlerini barındırmaktadır. Tunç Çağı’ndan Osmanlı Dönemi’ne kadar süregelen iskan yapısıyla bölge, arkeolojik ve tarihî açıdan büyük önem taşımaktadır. Kazılar sonucu ortaya çıkan bulgular, Anadolu arkeolojisi açısından önemli veriler sunmaktadır. Devam eden araştırmalar, bu tarihî mirasın daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.