Kocaeli’nin İzmit ilçesi Karabaş Mahallesi’nde, İstanbul-Ankara karayolu olarak bilinen D-100 karayolunun yanında bulunmakta olup halk arasında Yeni Cuma Camii olarak da tanınmaktadır. Pertev Paşa Külliyesi; Kanuni Sultan Süleyman ve II. Selim dönemlerinde vezirlik yapmış olan Pertev Paşa’nın vasiyeti üzerine ölümünden sonra kethüdası Sinan Ağa tarafından Mimar Sinan’a yaptırılan bir menzil külliyesidir. Menzil külliyeleri kervan yolları üzerinde tüccar, asker, yolcu ve hacı gibi çeşitli gruplara konaklama ve ticaret yapma imkânı veren yapı gruplarıdır. Pertev Paşa Külliyesi de bu amaca uygun olarak İstanbul – Şam – Bağdat sefer ve kervan yolunun kenarında inşa edilmiştir. Pertev Paşa’nın 1572’de vefat etmesinden sonra başlayan külliye inşaatı 1579 yılında Mimar Sinan’ın olgunluk döneminde tamamlanmıştır. Mimar Sinan’ın tezkirelerinde sadece cami ile hamamın adı geçmekte ise de Pertev Paşa Külliyesi; cami, çeşme, imaret, kervansaray, dükkânlar, hamam ve sıbyan mektebinden oluşmaktadır. Külliye yapılarından imaretin sadece mutfak kısmının bulunması, sıbyan mektebinin varlığı ve hamamın kadınlar ile erkekler kısmının bulunması buranın sadece bir menzil külliyesi olmadığını aynı zamanda şehir gibi bir yerleşim yeri külliyesi olduğunu göstermektedir.

Külliyeyi oluşturan yapılardan sadece cami ve çeşme özgün haliyle günümüze ulaşmıştır. Deprem kuşağında bulunan İzmit çevresinde 1719 yılında olduğu gibi meydana gelen depremler ile zamanın etkisi, külliye içerisindeki yapıların önemli bir kısmının tahrip olmasına neden olmuştur. Tahrip olan kervansaray ve imaretten günümüze sadece bir duvar kalıntısı, hamamın çok küçük bir kısmı ile kısmen değişmiş haliyle sıbyan mektebi ve şadırvan ulaşmıştır. Meydana gelen yıpranmaların etkisini gidermek üzere en son 1999 Ağustos depreminin ardından Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce genel bir bakım, onarım ve yenileme çalışmaları yapılmıştır.

Yenicuma Camii adıyla da anılan Pertev Paşa Camii, külliyenin doğu kesiminde, geniş bir avlu duvarının ortasında yer almaktadır. Bu konumuyla cami, diğer külliye yapılarından ayrılan bir özelliğe sahiptir. Cami avlusunun doğu, batı ve güney kısmında yer alan üç kapısı bulunmaktadır. Cami avlusunun kuzeyinde caminin şadırvanı, güneybatı köşesinde ise avlu duvarlarının bünyesinde bulunan çeşme yer almaktadır. Caminin kuzeybatısında Sıbyan mektebi ve onun karşısında da hamam yer almaktadır. Caminin batısında, doğu-batı doğrultusunda uzanan kervansaray ve onun kuzeyinde ise imaret yer almaktadır.

Kesme taştan inşa edilen Pertev Paşa Camii, kareye yakın dikdörtgen planlı ve yüksek sekizgen bir kasnak üzerine oturan tek kubbe ile örtülü olup çift revaklı son cemaat yerine sahiptir. Caminin merkezi kubbesi yarım kubbelerle takviye edilmiş olup kubbe kasnağını çepeçevre kuşatan 24 adet ve yan duvarlarda ise toplam 14 pencere bulunmaktadır. Bu pencereler ibadet mekânının oldukça ışıklı bir biçimde aydınlanmasını sağlamaktadır. İleri seviyede taş ve ahşap işçiliğinin görüldüğü yapıda yazı ve kalem işi süslemelerle birlikte vitray süsleme öğeleri de önemli oranda kullanılmıştır. Caminin inşasında yerel kaynaklı Kandıra taşı ile Karamürsel ot taşının kullanılmış olması, o dönemdeki diğer camilerde kullanılan geleneksel cephe malzemelerinden farklı bir kullanım örneği sunmaktadır.

Caminin güneybatısında avlu duvarı bünyesinde, sokağa bakan cephede yol üzerinde biri insanlara, diğer ikisi hayvanlara mahsus üç bölümlü bir çeşme grubu yer almaktadır. Hayvanlara ait olan çeşmeler moloz taşla inşa edilmişken arkasında su haznesi bulunan ve sivri kemerli, insanlara ait olan çeşme ise kesme taştan yapılmıştır. Günümüzde suları akmayan bu çeşme grubu yol seviyesinin altında kalmış ve tekneleri dolmuştur. Külliyenin tadilat geçirerek günümüze ulaşmış olan bir diğer su yapısı ise şadırvandır. Abdest almak için yapılmış, onikigen planlı, her kenarında birer musluk bulunmakta olan şadırvan, ön avlunun ortasında caminin giriş ekseninde yer almaktadır.