Gebze’nin beş kilometre güneybatısındaki Eskihisar’da, mevcut feribot iskelesinin 600 metre doğusunda yer almaktadır. Osman Hamdi Bey’in hayatında Eskihisar’ın ve burada bir sayfiye ve dinlenme yeri olarak inşa ettiği evinin ayrı bir yeri vardır. Hamdi Bey’in Eskihisar’la olan ilişkisinin, babası İbrahim Edhem Paşa’nın Gebze’de bir çiftlik sahibi olduğu zamanlara dayandığı düşünülüyor. Kendisi sonradan, doğasına hayran olduğu Kocaeli Körfezi’ne hâkim bu küçük beldenin batı kıyısında satın aldığı geniş koruluk araziye, kayıkhanesi ve içinde resimhânesinin de bulunduğu müştemilatı ile birlikte iki katlı ahşap köşkünü inşa etmiştir. Hamdi Bey, İstanbul’daki yoğun çalışmalarından fırsat buldukça ailesi ile birlikte vaktini Eskihisar’daki evinde geçirmeye özen göstermiştir. Evinde ağırladığı yerli ve yabancı müşterileri, onun balık tutmaktan fayton gezilerine, bahçesinde yetiştirdiği çiçek ve meyve ağaçlarından resim çalışmalarına kadar burada yapmaktan zevk duyduğu uğraşlarını dile getirmiştir. Hamdi Bey’in kariyeri açısından da Eskihisar’daki hayatı önemli bir yer tuttu, aile bireyleri ve yerel halk portrelerinin yanı sıra Gebze ve Eskihisar manzaralarını işlediği pek değerli tablolarını burada meydana getirmıştır. 24. 02. 1910 tarihindeki vefatının ardından da vasiyeti üzerine, büyük bir sevgi ile bağlı olduğu Eskihisar’da, evinin arkasındaki tepe üzerine gömülmüştür.

Orijinal yapısını büyük ölçüde koruyarak günümüze ulaşan köşk, başlı başına görülmeye değer güzelliktedir. İki katlı olarak inşa edilen ahşap yapı, iç kısmında geniş holleri, dışta, üst kat cephelerini kesintisiz olarak çevreleyen seyir terası niteliğindeki geniş balkonları, kapı-pencere alınlıklarında ve saçak kısmında yer alan bitkisel süslemeleri ile geleneksel Türk evlerinden farklı bir mimari zevki yansıtmaktadır. Köşkün inşası hakkında, bizzat Hamdi Bey tarafından çizilen plana göre 1884 yılında yapıldığı, birçok malzemesinin de Fransa’dan getirtildiğine dair somut kaynaklarla desteklenmeyen bazı bilgiler bulunmaktadır. Hamdi Bey’in yapmış olduğu tabloları göz önüne alındığında, Gebze temalı olanlar 1880’li yılların başlarına, Eskihisar’a tarihlendirilenler ise 1890’ın ortalarına denk düşmektedir. Hamdi Bey’in ölümünün ardından varislerince satılan köşk ve ek yapıları, savaş zamanlarında karargâh olarak kullanılmış, 1945 yılında çıkan bir yangında resimhânenin bulunduğu müştemilatın ahşap üst katı yanmıştır. 1982 yılında korusu ve ek yapılarıyla beraber kamulaştırılan köşkün müze olarak faaliyete geçirilmesi için, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından 1985 yılında çalışmalara başlanmıştır. Yapı, yaklaşık iki yıl süren restorasyon ve düzenleme işlemlerinin ardından 29. 09. 1987 tarihinde, Eskihisar Osman Hamdi Bey Evi ve Müzesi adıyla ziyarete açılmıştır. 2006 yılına kadar Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın bünyesinde faaliyet gösteren müzenin işletme ve sorumluluğu bu tarihte Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’ne devredilmiştir.

Osman Hamdi Bey’in az sayıdaki kişisel eşyası, aile fotoğrafları ve yapmış olduğu tablolarının birebir ölçekli reprodüksiyonlarının sergilendiği müzedeki etnografik eser sayısı 127’dir. Beş ayrı sergileme alanının bulunduğu müzede, Hamdi Bey’in giriş kattaki üç oda kapısının tablalarına çizdiği zarif çiçek resimleri de görülebilmektedir. Ayrıca, dönemin zevkine uygun mobilyalar ile dekore edilmiş iki odada, Osman Hamdi Bey’in balmumu heykelleri ile canlandırmalara gidilmiştir. Özellikle Hamdi Bey’in Vazo Yerleştiren Kız tablosunun çizim anının canlandırıldığı üst kattaki oda, modern müzecilik anlayışı içerisinde oldukça estetik bir sunumla ziyaretçilerini karşılamaktadır. Müzenin doğu yanındaki müştemilat binasının alt katı, aslına uygun olarak dönemsel resim sergileri ve eğitimlerinin verildiği resim atölyesi olarak hizmet vermektedir, üst katta ise yönetim ofisleri ve büyük bir konferans salonu bulunmaktadır. Arka taraftaki geniş koruluk alanda, gelen ziyaretçilerin dinlenebileceği kamelyalar bulunmaktadır. Müzenin batısında yer alan, taş temel üzerine ahşap bir yapı olan kayıkhane yakın zamanda restore edilmiştir. Normal şartlarda haftanın yedi günü ücretsiz olarak ziyaretçilerini ağırlayan Osman Hamdi Bey Evi ve Müzesi’nin, köşk binasında gerçekleştirilecek onarım çalışmalarından dolayı, 2020 yılının sonuna kadar ziyarete kapalı tutulması öngörülmektedir.

Türk müzeciliğinin ve Sanayi Nefise Mektebi’nin (Güzel Sanatlar Akademisi) kurucusu Osman Hamdi Bey 30 Aralık 1842’de İstanbul’da doğdu, 24 Şubat 1910 yılında öldü. İlk Türk müzeci, arkeolog, ressam olarak kabul edilir. Paris-Fransa’da aldığı güzel sanatlar eğitimi sonrasında İstanbul’a dönen Osman Hamdi Bey 1881’de Müze-i Hümayun (İmparatorluk Müzesi) ve 1882’de Sanayi Nefise Mektebi Müdürlüğüne atandı. Osmanlı Devleti’nin son döneminde sanat ve kültür alanında yenileşme ve batılılaşma akımının öncüsüdür. Resimlerinde Türk desenleri, mimari öğeleri, çiniler, halı ve süsleme objeleri kullanan Osman Hamdi Bey’in “Kaplumbağa Terbiyecisi,” “Arzuhalci,” “Kuran Okuyan Hoca,” “Silah Taciri,” “Feraceli Kadınlar,” “Leylak Toplayan Kız,” “Şehzadebaşı Camisi Avlusunda Kadınlar,” “Mimozalı Kadın,” “Ab-ı Hayat Çeşmesi” ve “Mihrap” tabloları en ünlü eserleridir.  

Osman Hamdi Bey Müzesi, Kocaeli'nin Gebze ilçesi Eskihisar Mahallesi'nde, Osman Hamdi Bey'in çalışmalarını sürdürdüğü 1987'de müze haline dönüştürülen yazlık evidir. Ev, Osman Hamdi Bey tarafından Gebze-Eskihisar Köyü'nde 1884 yılında köşk, resimhane, kayıkhane ve müştemilat olarak yaptırılmıştır. Planları Osman Hamdi Bey tarafından çizilen ve Fransız mimarisi özellikleri taşıyan köşkün yapı malzemeleri yurtdışından getirilmiştir. Orijinal yapısı büyük ölçüde korunarak günümüze ulaşan köşk, iki katlı ahşap yapı olarak inşa edilmiştir. Geniş holleri, üst kat cephesinde yer alan geniş balkonları, kapı-pencere alınlıklarında ve saçak kısmında yer alan çiçek süslemeleri ile geleneksel Türk evlerinden farklı bir mimari zevki yansıtmaktadır. Osman Hamdi Bey yaz aylarını geçirdiği bu köşkte en ünlü resimlerini yapmıştır. Köşkün giriş katının ahşap kapılarının tablalarına yaptığı çiçek resimleri de tabloları kadar değerlidir. Köşkün bahçesindeki resimhanenin bir kısmı 1945 yılında yanmıştır.

Evin içinde bulunduğu koru ve binalar 1966 yılında tescil edilmiş, onarım sonrasında 1987 yılında Osman Hamdi Bey Müzesi olarak ziyarete açılmıştır. 2006'ya kadar Kocaeli Müzesi Müdürlüğü'ne bağlı olan müze, 2006'da Kocaeli Büyükşehir Belediye Başkanlığı’na ve Gebze Belediyesi'ne geçmiş ve resimhanenin bir bölümü amatör ressamların çalışabileceği atölye ve resim sergi alanı olarak düzenlenmiştir. Taş temel üzerine ahşap bir yapı olarak inşa edilen kayıkhane ise yenilenmiştir. Köşkün arka tarafındaki koruda çardaklar bulunmaktadır. Müzede Osman Hamdi Bey’in kişisel eşyaları, aile resimleri ve resim çalışmalarından oluşan geniş bir koleksiyon sergilenmektedir. Üst katta Osman Hamdi Bey’in resimlerinden “Çiçek Düzenleyen Kız” tablosuna ait, ressamın modeliyle birlikte canlandırıldığı bir sunum yer almaktadır. Müze, 2021’de Kocaeli İl Kültür Turizm Müdürlüğü'ne tahsis edilmiştir. Günümüzde yenileme ve onarım çalışmaları nedeniyle ziyarete kapalıdır.

Modern arkeoloji biliminin Osmanlı'da temellerini atan ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Fakültesi'nin, eski adıyla Sanayi Nefise Mektebi, kurucusu Osman Hamdi Bey; 30 Aralık 1842 yılında İstanbul’da doğmuştur. Hukuk öğrenimi için gitmiş olduğu Paris’te öğrenimi devam ederken resim atölyelerinde çıraklık yapmış ve iyi bir resim eğitimi almıştır.

İlk görevi sebebi ile gittiği Bağdat’ta Tanzimat sanatçılarından Ahmet Mithat Efendi ile tanışmış, İstanbul’a döndüğünde ise “İki Karpuz Bir Koltuğa Sığmaz” ve “Cerf Volant” (uçurtma) adında iki tiyatro oyununu kaleme almıştır.

Türkiye’nin ilk güzel sanatlar okulu olan Sanayi-i Nefise Mektebi’nin müdürlüğüne atandıktan sonra Mimar Vallaury ile birlikte okul binasının tasarımını yapmışlardır.

Bu görevine ek olarak Müze-i Hümayun (İmparatorluk Müzesi) Müdürlüğü görevine atanmış ve arkeoloji alanında yeniliklere imza atmıştır. İlk Türk bilimsel kazılarını başlatması arkeoloji alanında gelişmelerin yolunu açmıştır. Kazı çalışmaları sonucunda bulunan eserlerin gitgide çoğalması sebebiyle yeni bir müze arayışı içine girilmiş ve İstanbul Arkeoloji Müzesi açılmıştır.

Arkeoloji alanında yaptığı yeniliklere bağlı olarak gelişen müzecilik çalışmaları haricinde resme olan tutkusu ise hiç azalmamıştır.

Sanatçının en bilinen tablosu olan “Kaplumbağa Terbiyecisi” dışında; Silah Taciri, Mimozalı Kadın, Arzuhalci, Pembe Başlıklı Kız, Mihrap, Cami Önündeki Kadınlar, Vazo Yerleştiren Kız, Leylak Toplayan Kız, Kahve Ocağı gibi nitelikli birçok tabloya imza atmıştır.

Osman Hamdi Bey’in çizimlerini yaptığı ve ömrünün son yıllarında özellikle yaz aylarını geçirdiği köşkü ise onun sanat hayatında önemli bir yer tutar. Planını kendi çizdiği bu köşk, Kocaeli'nin Gebze ilçesindeki Eskihisar Mahallesi'nde, sahile paralel bir tepede konumlandırılmıştır.

1884 yılında iki katlı olarak inşa edilen bu köşkün resimhane, kayıkhane, müştemilat bölümleri de mevcuttur. Köşkün yapı malzemelerinin bir kısmı yurtdışından tahsis edilmiştir. Köşkün tasarımını farklı kılan ise o dönem çoğu köşk tasarımında kullanılan geleneksel Türk mimarisi kullanılmamış olması ve Fransız mimarisinin izlerini taşıyor olmasıdır. 

Ön cephesinde bulunan çift kanatlı bir kapı denize nâzır bir manzaraya açılmaktadır. Köşkün giriş kapısında yer alan kökeni Mısır uygarlığına dayanan ve ismi palmiye ağacından gelen palmet süslemeleri mevcuttur. Bunun yanı sıra köşkün tasarımcısı olan Osman Hamdi Bey, zemin katın kapı yüzeylerine çizdiği çiçek motifleri ile de zarif bir görünüm elde etmiştir. Bu çiçek motifleri de tablolar haricinde bir sanat niteliği taşımaktadır.

Köşkün balkon tasarımı da özgün bir tasarıma sahiptir. İkinci kat beden duvarlarını saran balkon korkulukları köşke estetik bir hava katmıştır. Palmet süslemelerini saçak kısmında da görürüz. Bu süslemeler saçak kısmına bitişik olarak tasarlanmıştır. Böylelikle sıcak ve özgün bir görünüm kazanılmıştır.

İkinci kattaki odaların birinde yer alan ünlü “Çiçek Düzenleyen Kız” tablosunun yapıldığı ana ait sunum da bulunmaktadır. Köşkün içerisinde tarihi atmosferi her dâim taze tutan Osman Hamdi Bey’e ait kişisel eşyalar, aile resimleri, sanatsal resim çalışmaları da sergilenmektedir.

1884’ten günümüze nice tarihi olaya tanıklık etmiş olan Osman Hamdi Bey Köşk’ü; Kurtuluş Savaşı sırasında İsmet Paşa’yı,1933 yılında da Atatürk’ü ağırlamıştır. 

1945 yılında çıkan yangın sebebiyle ahşap malzeme olan üst kat yanmış, 1966 yılında ise köşkün korusu ve müştemilatı da dâhil olmak üzere Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından tescil edilerek kamulaştırılmıştır.

1985’te başlayan onarım çalışmalarından iki yıl sonra köşk, müze olarak halka açılmıştır.2006’ya kadar Kocaeli Müzesi Müdürlüğü'ne bağlı olup ardından Kocaeli Büyükşehir Belediyesi'ne geçmiştir. Sanat galerisi ve müze olarak düzenlenen köşk daha sonra Gebze Belediyesine tahsis edilmiştir. Bahçede bulunan resimhanenin bir bölümü amatör ressamların çalışmalar yapabileceği atölye olarak hizmet vermeye başlamıştır.

2021 yılında Kocaeli İl Kültür Turizm Müdürlüğü'ne tahsil edilen müze, yenileme işlemleri sebebiyle restore işlemleri tamamlanana kadar ziyarete geçici olarak kapatılmıştır.