Montreal Protokolü, ozon tabakasını incelten maddelerin üretimi ve kullanımını düzenleyerek ozon tabakasının korunmasını amaçlayan uluslararası bir anlaşmadır. Bu sözleşmenin orijinal adı "Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer" olarak geçmekte olup; Türkçe'ye "Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü"  şeklinde çevrilmiştir. Montreal Protokolü, 16 Eylül 1987 tarihinde Kanada'nın Montreal kentinde imzalanmış ve 1 Ocak 1989 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Protokol, ozon tabakasının korunması konusunda uluslararası işbirliğini teşvik eden en etkili ve başarılı çevre anlaşmalarından biri olarak kabul edilmektedir.

Ozon tabakası, Dünyayı güneşin zararlı ultraviyole (UV) ışınlarından koruyan önemli bir katmandır. 1970'li yıllarda yapılan bilimsel araştırmalar, kloroflorokarbonlar (CFC'ler) ve diğer ozon tabakasını incelten maddelerin (ODS) ozon tabakasında incelmelere neden olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum, artan UV radyasyonu nedeniyle cilt kanseri, katarakt ve ekosistemler üzerinde olumsuz etkiler gibi çeşitli sağlık ve çevre sorunlarına yol açmaktadır.

Montreal Protokolü, ozon tabakasını korumak amacıyla ODS'lerin üretim ve tüketimini aşamalı olarak azaltmayı ve nihai olarak bu maddelerin kullanımını sona erdirmeyi hedeflemektedir. Protokol, taraf devletlerin belirli takvimler doğrultusunda ODS'lerin kullanımını ve üretimini azaltmalarını zorunlu kılar. Bu maddeler arasında CFC'ler, halonlar, karbon tetraklorür ve metil kloroform gibi kimyasallar bulunmaktadır. Protokol, zamanla yapılan değişikliklerle daha da güçlendirilmiş ve kapsamı genişletilmiştir. Örneğin, 2016 yılında Kigali Değişikliği ile hidroflorokarbonlar (HFC'ler) gibi güçlü sera gazlarının da aşamalı olarak azaltılması hedeflenmiştir.

Türkiye, Montreal Protokolü'ne 19 Aralık 1991 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edilen bir kanunla taraf olmuş ve protokol 20 Haziran 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye, bu protokolü onaylayarak ozon tabakasının korunması konusundaki uluslararası çabalara katılmış ve ulusal düzeyde çeşitli politikalar ve programlar geliştirmiştir.

Montreal Protokolü, taraf devletlerin ODS'lerin kullanımını ve üretimini izlemelerini ve raporlamalarını gerektirmektedir. Bu kapsamda, Türkiye'de Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Montreal Protokolü'nün uygulanmasından sorumlu ana kuruluştur. Bakanlık, ODS'lerin kullanımını ve üretimini kontrol etmekte, bu maddelerin yerine daha çevre dostu alternatiflerin kullanılmasını teşvik etmekte ve protokol kapsamında yapılan uluslararası işbirliği projelerine katılmaktadır.

Protokolün başarısında, taraf devletler arasında bilgi ve deneyim paylaşımı büyük önem taşımaktadır. Montreal Protokolü Sekretaryası, taraf devletlere teknik yardım ve rehberlik sağlamakta, ODS'lerin azaltılması konusundaki ilerlemeleri izlemekte ve raporlamaktadır. Ayrıca, taraf devletler arasında düzenli olarak yapılan Taraflar Toplantıları (MOP), protokolün uygulanmasını değerlendirmek ve yeni stratejiler geliştirmek amacıyla yapılmaktadır.

Türkiye, Montreal Protokolü kapsamında çeşitli ulusal ve uluslararası projelere katılmaktadır. Bu projeler arasında, ODS'lerin yerine kullanılacak alternatif teknolojilerin geliştirilmesi, kapasite geliştirme ve eğitim faaliyetleri yer almaktadır. Ayrıca, Türkiye, Kigali Değişikliği'ni onaylayarak HFC'lerin kullanımını azaltma taahhüdünde bulunmuş ve bu konuda çeşitli önlemler almaya başlamıştır.

Montreal Protokolü, ozon tabakasının korunması konusunda büyük başarılar elde edilmesine katkı sağlamıştır. Protokol sayesinde, ODS'lerin üretimi ve kullanımı büyük ölçüde azaltılmış ve ozon tabakasının kendini onarma süreci başlamıştır. Ancak, ozon tabakasının tam anlamıyla iyileşmesi ve korunması için uluslararası iş birliği ve çabaların devam etmesi gerekmektedir.

Sonuç olarak, Montreal Protokolü, ozon tabakasının korunması konusundaki uluslararası çabaların temelini oluşturan önemli bir anlaşmadır. Türkiye, bu protokole taraf olarak ozon tabakasının korunması ve sürdürülebilir kullanımı konusundaki uluslararası işbirliğine katkıda bulunmaktadır. Montreal Protokolü kapsamında alınan önlemler, ozon tabakasının korunması ve çevresel sürdürülebilirlik açısından büyük önem taşımaktadır.