Mirçinge Han
Doğal ve Kültürel Miras Kervansaray Han
-
2020
Sivas’ın Divriği ilçesine yaklaşık 25 kilometre uzaklıktaki Handere Köyü’nde yer almaktadır. Han, ismini yakınında bulunan Mirçinge Deresi’nden almıştır. Han, bulunduğu Handere Köyü’nün ismi ile de bilinmektedir. Yapının gerçek adı bilinmemektedir. Bu dere üzerinde Selçuklu dönemi önemli güzergâhlarından olan köprü yer almaktadır.
Binanın üzerinde herhangi bir kitabe yoktur. Ancak Divriği Ulu Camii’nin MS 1243 tarihli vakfiyesine göre Ulu Camii’ye vakfedilen Karyet Han Mirçinge'nin kaydı vardır. Adı geçen vakfiyeye göre köye adını veren hanın bu olduğu tahmin edilmektedir. Tüm bilgiler ışığında hanın XIII. yüzyılın başında yapılmış olabileceği düşünülmektedir. Vakfiyenin bu han inşa edilmeden yaptırıldığı da başka bir görüştür. Yapının kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir.
Han, Anadolu Selçuklu hanları arasında eş odaklı yapılar grubuna girmektedir. Anadolu’da bu plan tipinde şimdiye kadar yapılmış çalışmalardan beş adet olduğu tespit edilmiştir. Bunlar; Alara Han, Mama Hatun Kervansarayı, Eshab-ı Kehf Hanı, Sevserek Han ve Yerhan’dır. Mirçinge Han ile birlikte bu sayı altı olmaktadır. Bundan sonraki çalışmalarla birlikte bu plan tipindeki hanların artabileceği düşünülmektedir.
Kapalı mekânlardan oluşması bakımında farklı bir plan tipi sergilemektedir. Bu bakımdan Ayşıl Tükel Yavuz, geleneksel kervansaray plan tiplerine yeni bir tip ekleyerek bu düzene konsantrik adını vermektedir. Mirçinge Han, diğer eş odaklı hanların en küçüğü olarak biliniyor. 18,52x15,16 metre dış ölçülere sahip olan han, dikdörtgen bir alan kaplamaktadır. Yapıya kuzeyden süslemesiz, sade bir taçkapı ile girilmektedir. Bu hanın avlusu bulunmamaktadır. Hanın orta kısmında dikdörtgen bir alan vardır. Beden duvarları ile bu alan arasında dolaşma alanı oluşturmaktadır. Ortadaki alanın üst örtüsü günümüze kadar gelememiş, ancak izler kemerler tarafından desteklenen tonoz ile örtülü olduğunu göstermektedir. Ortadaki alanı çevreleyen galeriler beşik tonozludur. Bu galeriler ile orta alan birbirine sivri kemerlerle bağlanmıştır. Orta kısmın tonoz örtüsü yüksek, galerilerin örtüsü ise daha alçaktır. Diğer önemli bir özellik de, tonozlu galerileri birbirine bağlayan kemerli açıklıkların alçak bir duvar üzerinde yükselmesi nadir uygulamalardan biridir. Bu özellik, yakın çevreden Burmahan ve Keban Barajı altında kalmış olan İbrahimşah Kervansarayı’nda da görülmektedir. Hanın dış duvarlarında herhangi bir pencere izine rastlanmamaktadır. Aydınlatma tonozlarda yer alan kare açıklıklarla sağlanmış olmalıdır.
Hanın içinde herhangi bir sekiye rastlanmaz. Yapı, moloz taş malzeme ile inşa edilmiş; kemer ve tonoz taşlarında yüzeyleri düzgünleştirilmiş moloz taş malzeme kullanılmıştır. Harap durumda olan yapının duvarları ayaktadır. Üst örtü büyük oranda hasar görmüştür.
Referanslar
Eravşar, O. (2017). Yolların Tanıkları: Anadolu Selçuklu Hanları. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Yayınları: 515-518; Karpuz, H., Şimşek, F., Kuş, A. ve, Divarcı, İ. (2008). Anadolu Selçuklu Eserleri Fotoğraf Albümü. C.1-2. Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları; Tükel Y. A. (1976). Anadolu’da Eşodaklı Selçuklu Hanları, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(2): 187-206; Tükel Y. A. (1991). Mirçinge Han ve Anadolu Selçuklu Dönemi Eşodaklı Kervansarayları Arasındaki Yeri, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 11(1-2): 41-55.