Kültepe Örenyeri, Kayseri kent merkezinin kuzey-doğusunda Kayseri-Sivas karayolu istikametinde, Karahöyük Mahallesi sınırları içindedir. MÖ II. binde Asur ticaret kolonileri döneminde, Kültepe, Anadolu’daki ilk yazılı tabletleri barındırması ve dünyanın ilk organize ticaret merkezi olmasıyla ön plana çıkmaktadır. Ticaret yolları üzerinde stratejik bir öneme sahip olma özelliğinden dolayı Asurluların kurduğu büyük ticaret kolonileri olan “karum”ların önemli bir merkezi olmuştur. 

Anadolu’nun yazılı tarihe geçiş süreci Anadolu’ya Akadlı tüccarların gelmesiyle başlamıştır. Asurlu tüccarların koloniler kurarak Anadolu’ya yerleşmeleriyle birlikte Anadolu’nun protohistoryası başlamıştır. Akadlı tüccarlarca küçük çapta ve yalnızca “ticari kolonileşme” olarak başlatılan ticari aktiviteler, Asurlu tüccarlarca geliştirilmiş ve zamanla sistemli bir ticari organizasyona dönüştürülmüştür. Anadolu’ya gelen tüccarlar, başta yün kumaş ve üretilen tuncun imalatı için ihtiyaç duyulan kalayı satın almak istemişlerdir. Mezopotamya’dan çeşitli aksesuar ve mamul eşyaları getirmiş ve bunların karşılığında gümüş ve altın almışlardır.

Bu ticari organizasyonun merkezi Kültepe (Kaniş) olarak belirlenmiştir. Asurlu tüccarların bildikleri çiviyazını Anadolu’da da kullanmaları, ticareti daha işlevsel kılmanın yanı sıra, Anadolu’nun sistemli yazıyla tanışmasına ve Anadolu’nun yazılı tarih sürecine geçişini de simgelemiştir. 

Kültepe tabletlerin ortaya çıkışı Mezopotamya’daki büyük saray arşivlerinin açığa çıkarılmasından çok sonra olmuştur. Kültepe’ye olan ilgi önceleri köylüler tarafından kaçak kazılarda bulunan tabletlerin yurtdışına kaçırılmasıyla birlikte başlamıştır. Bu ilgi sonucunda Kültepe’deki ilk kazılar 1893-1894 yıllarında Ernest Chantre başkanlığında yabancı araştırmacılarca yapılmıştır. 1893-1925 yılları arasında höyükte dört kazı yapılmış, ancak bu kazıların ilk üçünde tablet bulunamamıştır. Tabletler ancak1906 yılında bölgedeki köylülerden gelen ihbarları değerlendiren Hugo Wincler ve Bedrich Hrozny’nin kazı döneminde bulunmuştur. Kazı alanı olarak höyüğün eteğindeki tarlaya odaklanan B. Hrozny’nin yürüttüğü kazı çalışmasında bin civarında kil tablet bulunmuştur. Bu şekilde Asurlu tüccarların ikamet ettiği Kaniš Kārum’un lokalizasyonu tespit edilebilmiştir. Bedrich Hrozny’nin kazı çalışmaları sırasında bulunan bu tabletler akabinde hemen yayınlanmıştır. 

Höyükte gerçekleştirilen ilk sistematik arkeolojik kazılar ise, Türk Tarih Kurumu ve Eski Eserler Genel Müdürlüğü adına 1948 senesinde Prof. Dr. Tahsin Özgüç başkanlığında başlanmıştır. 1948-2005 yıllarında Prof. Dr. Tahsin Özgüç tarafından yürütülen kazılar, günümüzde, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Fikri Kulakoğlu başkanlığında devam ettirilmektedir. Kültepe kazıları sonucunda şimdiye kadar yaklaşık 23 bin 500 tablet bulunmuştur.

Kültepe tabletleri, kil malzemeden, ortalama beş ile 10 santimetre eninde, beş ile 15 santimetre boyunda, iki veya üç santimetre kalınlığında dikdörtgen prizmalar şeklindedir. Daha büyük tabletler ile yuvarlak haşiyeler de vardır. Tabletler yine kilden zarflar içine konulmakta ve üzeri yaşken ilgili şahısların mühürleri ile mühürlenmekte ve çivi yazısıyla mühür sahiplerinin adları ve içindeki tabletin konusu yazılmaktadır. Şayet mektup ise gideceği kişinin adı da yazılmaktadır. 

Birleşik Arap Emirlikleri’nin başkenti Abu Dhabi’de, 4-6 Ekim 2015 tarihleri arasında gerçekleştirilen, UNESCO Dünya Belleği Programı, Uluslararası Danışma Komitesi toplantısında, “Kültepe Tabletleri”nin UNESCO Dünya Belleği Kütüğü’ne kaydedilmesi kararlaştırılmıştır. 

Asur Ticaret Kolonileri Çağı’na (M.Ö. 1970-1750) tarihlenen Asurlu ve Anadolu’nun yerlisi olan tüccarlarca yazılmış Kültepe belgeleri, Anadolu’nun ilk yazılı malzemeleri olmaları bakımından Anadolu ve Önasya tarihine ışık tutmaktadır. Asur çivi yazısı ile yazılmış olan bu tabletler, çoğu ekonomik içerikli olan ve dönemin siyasi ve hukuki ilişkilerini gösteren mektuplar, senetler, mühürler ve anlaşma metinleridir. Bu belgeler Anadolu’nun kültür, ekonomi, sosyal ve siyasi tarihine ilişkin önemli bilgiler içermektedir. Devrin sosyal, siyasal ve ekonomik yapısı hakkında bilgi vermektedir. Hitit tabletlerinin de yardımıyla, Anadolu’daki 200 kadar şehrin ve ülkenin adı görüldüğü bu tabletlerden dönemin tarihî coğrafyası okunmaktadır. Anadolu ve Eski Asur mühür sanatı hakkında ayrıntılı bilgiler elde edilmektedir. Kültepe Tabletlerinde Asurlu tüccarlar ve Anadolu’nun yerli halkı hakkında önemli bilgilere ulaşılmaktadır. Yerli tanrı adları tespit edilmekte ve ayrıca mabetleri de zikredilmektedir. Kişi adları sayesinde yaşayan kişilerin yerli, Asurlu, Hurrili olup olmadığı tespit edilmektedir, Maden ve eşya isimleri ile bazı ürünlerin adları saptanmaktadır. Bu da araştırmacılara ülkenin tarım, hayvancılık durumu ile maden üretimi hakkında fikir vermektedir. Bu devir yaklaşık olarak iki yüz yirmi yıllık bir dönemi temsil etmektedir. Bu yönüyle Kültepe Tabletleri Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nda, Anadolu ve Eski Asur Devleti’nin siyasi tarihi ve kültür hayatına ilişkin boşlukları kısmen doldurmaktadır. 

Asurlu tüccarların arşivlerinden oluşan ve literatüre Kapadokya Tabletleri / Kültepe Tabletleri olarak geçen tabletlerin konusunu, çoğunlukla, ticari mektuplar, vesikalar, çeşitli sözleşmeler ve antlaşmalar oluşturmuştur. Kültepe tabletlerinin çoğunluğu iş belgeleri olmasına karşın yine de konu bakımından çok zengin olduğu kabul edilebilir.

İş Belgeleri: Gümüş borcu mukaveleleri. Bu tür tabletler en çok görülen belgelerdir. Tüccar ve halk tefecilerden faizle gümüş borçlanmaktadır. Kayıtlarda şahitlerin huzurunda hazırlanan belgede borçlunun ne zaman ne kadar gümüş aldığını ve ne zamana kadar yüzde kaç faizle ödeyeceği belirtilmektedir. Borcunu ödeyemeyenler düşmektedir.

• Satın alma ve sipariş antlaşmaları,
• Depolanma ve tasnif belgeleri,
• Eşyaların nakledilmesine dair antlaşmalar,
• Hesabın halledilmesi, borçların tasfiyesi, kefillerin borcu kabullenmesi hakkında tabletler.

İş mektupları: Bunlar iş konuları ve şartlarını kapsayan (işçi ve işveren) mektuplarıdır.

Hukuki Belgeler:

• Karum ve wabartum meclislerinin kararları,
• Evlatlık Alma: Evlatlık alma tüm Önasya’da yaygın bir uygulamadır. Çocuğu olmayan kişiler, mallarını yönetecek ve adını sürdürecek çocukları evlatlık almaktadırlar.
• Evlenme ve Boşanma: Asurlu tüccar Anadolu’ya gelince Asur’da evli bile olsa ikinci bir hanım da alabilmektedir. Bu hanımı alırken onunla bir anlaşma yapmaktadır.
• Yerli beylerin izinleri ile ilgili belgeler.

Siyasi kurumlarla, onların temsilcileri arasında idari koordinasyonu sağlayan belgeler: Asur ve Anadolu arasındaki ticari ve idari konuları kapsamaktadır. Bu tür belgelerin en önemlisi waklum mektuplarıdır. Bunlar Asur şehir meclisinin aldığı kararları Anadolu’ya bildiren belgelerdir. “waklum”, Asur kralının bu mecliste iken aldığı ünvandır ve bu belgelerde kralın mühür baskısı vardır. Ebla’dan gönderilen Akkadça mektup ise kaçak bir katilin, görüldüğünde yakalanıp Ebla’ya gönderilmesi için yazılmıştır.

Diğer Belgeler:

• Okul tabletleri: Az sayıda tablet bu türe girmektedir. İrişum’un tabletinin de böyle bir tablet olduğu söylenmiştir.
• Edebî-tarihî tabletler: Elimizdeki tek örnek Akad kralı Sargon’un yaptıklarını anlatan tablettir.
• Vasiyetnameler: Ölünün mirasının nasıl bölüneceği kanunlarla belirlendiği için bu tür eserler çok az bulunmaktadır.
• Ev ve Köle satış belgeleri: Bu tür işlemler kral ve önemli kişilerin elinde olup daha çok Anadolulular arasında gerçekleşmektedir.
• Limmu listeleri; dört adet bulunmuştur.