Kızılören Hanı
Doğal ve Kültürel Miras Kervansaray Han
-
2020
Konya–Beyşehir güzergâhı üzerinde inşa edilmiş XIII. yüzyıl Selçuklu kervansarayıdır. Halk arasında Kızılhan ya da Kızılviran adlarıyla da bilinen han, bazı kaynaklarda Emir Kandemir Hanı olarak da geçmektedir. Yapının kitabesi günümüze ulaşamamıştır ancak eski fotoğraflarından okunduğu kadarıyla, orijinal kitabenin de tarihsiz olduğu bilinmektedir. Bununla birlikte; kitabeye göre Han, Selçuklu hükümdarı I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde inşa edilmiş olup, banisi Emir Kutluğ bin Muhammed’dir. Emir Kandemir adıyla nam salmış olan vezir, 1207 yılında sultana hizmet ettiği için, yapının inşa tarihi 1207 olarak kabul edilmektedir.
Yapının planı, avlu ve kapalı konaklama bölümünü bir arada bünyesinde barındıran kompleks hanlar sınıfına dâhildir. Avlu bölümü, kapalı olan barınak bölümünden daha büyük bir alanı kaplamaktadır. Avluya giriş, iki katlı düzenlemesiyle anıtsal bir görüntü sergiler ve cephede yapı kütlesinden öne doğru çıkıntı yapan giriş kısmıyla bu anıtsallık iyice vurgulanmaktadır. Dışa taşkın giriş kısmıyla dikkat çeken yapıda söz konusu anıtsallığın yanı sıra, eyvanlı giriş bölümünün sol yanındaki baldakenli birimin içine su sisteminin yerleştirilmesi de yapıya diğer hanlara göre farklılık katmaktadır. Aynı zamanda nöbet yeri olarak kullanılan bölüm, avluya kapalıdır. Girişin iki yanında yer alan birimlerin her birinden üst katlara uzanan merdivenler bulunmaktadır. Kuzey merdiveninden çıkılınca ulaşılan mekânın mescit olarak kullanıldığı, mihrap kalıntılarından da sabittir. Çapraz tonozla örtülü mescidin konumu ve düzeni, Anadolu’da inşa edilmiş dönem kervansaraylarında gözlenen köşk mescit uygulamasının farklı bir yorumu olarak ayrıca dikkat çekmektedir. Diğer taraftaki merdivenle ulaşılan alanda ise iç içe iki odadan oluşmaktadır. Bu bölüme ise günümüzde halk Kral kızının odası şeklinde hitap etmektedir.
Cephedeki yuvarlak kemerli girişin ardından ulaşılan alanda, sol ve sağda dörder adet olmak üzere toplam sekiz eyvanın simetrik olarak dizildiği bir avlu şemasıyla karşılaşılmaktadır. Ahır yerleri olarak kullanılan eyvanların üzerleri beşik tonozlarla örtülüdür.
Han’ın konaklama için kullanılan kapalı bölümüne ise yine yapı kütlesinden öne doğru çıkma yapan taç kapı ile giriş sağlanmaktadır. Girişin ardında, iki sıra halinde dizilmiş 10 adet serbest paye ile üç nefe ayrılmış bir ana mekân bulunmaktadır. Orta nef, yan neflere göre daha yüksek ve geniştir. Payeleri birbirlerine ve duvarlara bağlayan kemerler, Türk mimarisi için klasikleşmiş olan sivri kemerler şeklindedir.
Mescit olarak kullanılan üst kat odasının güney duvarında bulunan mihrabın istiridye motifli nişi geometrik bordürlerle süslüdür ve niş köşelerinde sütunceler bulunmaktadır. Yine üst kattaki diğer odanın kapı sövelerinde de yer yer süsleme izlerine rastlanmaktadır. İnşasında ise, yoğun olarak kesme taş malzeme kullanılmaktadır. Cephe ve yan duvarlarda kullanılan sarı ve kırmızı renkli taş malzeme de yine süslemeye hizmet eder niteliktedir. Kızılören Hanı’nda gözlenen tezyini ögeler, Anadolu’da inşa edilmiş Selçuklu kervansarayları için istisnai bir durum olarak dikkat çekmektedir. Yapıya dâhil olarak görülen, avlu ve kapalı bölümün birleştiği hizada bulunan ve avludaki eyvanlara geçit veren iki adet dikdörtgen mekân, plan açısından alışılmışın dışında bir görünümdür. Her iki odanın da geleneksel kervansaray planına aykırı konumu yanı sıra işçiliklerinin yapıyla uyuşmaması, bu odacıkların muhdes olduğu fikrini pekiştirmektedir.
Uzun yıllar metruk kalan ve harap hâle gelen yapı, çevre halkınca küçükbaş hayvanların barınması için kullanılmıştır. 2009 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün kapsamlı çalışmaları sonucunda restore edilen eser, günümüzde restoran ve binicilik kulübü olarak hizmet vermektedir.
Referanslar
Aslanapa, O. (1984). Türk Sanatı I-II. İstanbul: Kervan Yayınları; Baş, A. (1998). Anadolu Selçuklu Dönemi Konya Kervansarayları, Sanatsal Mozaik, 33: 60-69; Karpuz, H., Bozkurt, T. ve Mimiroğlu, İ.M. (2008). Konya-Kızılören’deki Tarihi Yapılar Üzerine Bir Araştırma. İçinde; Prof. Dr. Abdülselam Uluçam Armağanı (ss. 157-176). Ankara: Van Çevre ve Kültür Derneği Yayınları; https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/konya/gezilecekyer/kiziloren-han, (Erişim tarihi: 10.05.2020); https:// http://www.turkishhan.org/kiziloren.htm, (Erişim tarihi: 09.05.2020).