Karkamış Antik Kenti Kazıları

Arkeolojik Kazı Doğal ve Kültürel Miras Yerleşim Kazısı Antik Kent

Gaziantep şehrinin Karkamış ilçesinde yer alıyor. Orta Fırat Nehri’nin batısında Türkiye ile Suriye sınırının birleştiği noktada bulunan antik yerleşmenin yukarı şehir bölgesi Türkiye sınırları içerisindedir. Karkamış’ın tarihinin Halaf dönemine kadar gittiği düşünülmekle birlikte burası daha ziyade önemli bir Tunç ve Demir Çağı yerleşimidir. Özellikle Hitit Kralı I. Şuppiluliuma zamanında (MÖ 1380-1345) Hitit Devleti’nin hâkimiyeti altına girdi ve Hititler yıkılana kadar Hitit Devleti’nin Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin bir idare merkezi ve tampon gücü olarak varlığını devam ettirdi. Hititlerin yıkılmasından sonra (MÖ 1200 dolayları) Hitit siyasetinin ve kültürünün mirasçılığını ayrı bir krallık olarak (Karkamış Krallığı) devam ettirdi. MÖ birinci binyılın ilk çeyreğine doğru özellikle Orta ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi hattındaki çok sayıda Geç Hitit ve Arami Krallıklarıyla birlikte Karkamış’ın da varlığını devam ettirmeye çalıştı. Bu dönemde Karkamış Krallığı’yla ilgili bilgilerimiz büyük oranda Mezopotamya kökenli çivi yazılı Yeni Asur kral yıllıklarından ve az sayıda Luvice yazılan hiyeroglif yazıtlardan ile heykellerden gelmektedir. Bu metinlerden çok sayıda kral adı, devletin sınırları ve devletlerarası ilişkileri hakkında bilgi edinilmektedir. Karkamış’tan ele geçen stellerden ve kabartmalardan Karkamış krallarının genellikle Hitit Kralları gibi temsil edilmek istendikleri anlaşılıyor. Kullandıkları kral unvanları, kendilerini ifade biçimleri ve görsel temsil biçimleri buna işaret ediyor. Karkamış Krallığı, Anadolu’daki birçok Geç Hitit krallıkları gibi Asur baskınına boyun eğemeyerek Asur Kralı II. Sargon tarafından düzenlenen bir seferle MÖ 717 yılında yıkıldı. Bu tarihten sonra kent Asur egemenliği altına giriyor. MÖ 605 yılından sonra Karkamış Kenti’nden bahsedilmiyor. Yerleşimin kısıtlı olmaya başladığı Hellenistik dönemle birlikte kent Europos adını aldı. Kuzi-Teşub, Katuwa ve Sangara bilinen çok sayıda Karkamış krallarından yalnızca birkaçıdır.

Yerleşim bölgesindeki bazı kalıntıların Karkamış antik kentine ait olduğunu ileri süren ilk kişi 1876 yılında bir İngiliz Asur bilimci ve arkeolog olan George Smith oldu. Birkaç kaç yıl sonra İngiliz Müzesi (British Museum) adına başlayan arkeolojik kazılar 1920 yılına kadar devam etti. Milli Mücadele dönemi nedeniyle ara verilen arkeolojik kazılara uzunca bir süre devam edilemedi. Nihayet 2011 yılında İtalyan arkeologlar tarafından tekrardan başlatılan kazılar günümüzde Türk-İtalyan arkeologlarının ortaklığında devam ediyor. Anadolu ve Suriye-Filistin bölgesi arkeolojisinin önemli kentlerinden biri olan Karkamış Krallığı hakkındaki bilgilerimizin büyük çoğunluğu MÖ birinci binyıla tarihlendirilen Karkamış Kenti’nden ele geçen çok sayıda yazıt, stel, kabartma, heykel ve mühür baskıları gibi diğer arkeolojik kalıntılara dayanıyor. Özellikle kabartmalı orthostatlar sayesinde sosyo-kültürel alanlara, askeri ve dini konulara ve gündelik yaşam pratiklerine dair bilgiler edinmek mümkündür. Büyük taş bloklar üzerinde farklı sahnelerin sergilendiği bu kabartmalı orthostatların ve diğer Karkamış buluntularının çok büyük bir kısmı Ankara’daki Anadolu Medeniyetler Müzesi'nde ve Gaziantep Arkeoloji Müzesi'nde sergileniyor. Kentin özellikle Günümüzde Karkamış antik kenti, bölgedeki askeri hareketlilikten kaynaklanan tehlikeli durumundan dolayı büyük oranda ziyarete açık değildir. Özellikle kentin Türkiye sınırları içerisinde kalan bölümlerini yerinde ve yakından görmek için Genel Kurmay Başkanlığı gibi yetkili idari ve askeri mercilerden izin ve onay gerekiyor. Son yıllarda kentin bazı bölgelerinin mayınlardan temizlendiği ve kısmen ziyarete açılarak burasının bir arkeopark olarak organize edilmeye çalışıldığı biliniyor. Kent ortaya çıkarılan görünür yapılarıyla ve yerinde görülmesi mümkün birçok taş kabartmalarıyla adeta bir açık hava müzesidir. Özellikle yukarı şehirdeki saray ve tapınak kalıntıları, kapılar, kale yapısı, sur kalıntıları ve tüneller görülmesi gereken yerlerin başında geliyor. Kent meydanındaki kartal başlı grifon kabartması en ilgi çekici eserlerin başında geliyor.

Yararlanılan Kaynaklar

Bryce, T. (2009). Carchemish, The Routledge Handbook of The Peoples and Places of Ancient Western Asia. Londra: Routledge; Hawkins, J. D. (1976-1980). Karkamiš, Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie 5-6: 426-446; Kınal, F. (1958). Karkamiş Şehri Tarihi Hakkında, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 16(3-4): 69-77; Peker, H. (2005). Karkamış Krallığı, Arkeoatlas Dergisi, 4:35-43; Umar, B. (2008). Kommagene & Kuzey Mesopotamia: Bir Tarihsel Coğrafya Araştırması ve Gezi Rehberi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Wilkinson, T. J., Peltenburg, E. ve Wilkinson, E. B. (2016). Carchemish in Context. Oxford: Oxbow Kitapları.