Haşhaş

Gastronomi Yemek/Yiyecek

Haşhaş, uzun bir tarihe sahip olan önemli bir tarım bitkisidir. Bu bitkinin hangi dönemde ve hangi bölgede ilk kez yetiştirildiği konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Ancak, bazı kaynaklar, Sümerler ve Asurlular tarafından MÖ 5000 yıllarında Mezopotamya’da bilindiğini ileri sürmektedir. Sümerlerin dilinde afyona dair bazı kelimeler bulunmuş, ayrıca Asurlulara ait bazı kabartmalarda haşhaş figürlerinin yer aldığı belirtilmiştir. Örneğin, bir Asur kabartmasında, kralın elinde "lotus ve haşhaş demetleri" taşıdığı tasvir edilmiştir ki bu, haşhaşın o dönemde bilindiğine dair önemli bir kanıt olarak görülmektedir.

Anadolu topraklarında, Sümerler döneminde haşhaşın ilk kez düzenli olarak tarımının yapıldığı söylenmektedir. Sümerler, haşhaşı "Neşe bitkisi" olarak adlandırmışlardır. Avrupa'da ise haşhaşın MÖ 4000 yıllarında "Göller bölgesi" olarak bilinen bir bölgede tarımının yapıldığı, burada bulunan haşhaş tohumlarına dayanılarak tahmin edilmektedir. Ancak, daha sonra yapılan araştırmalar bu tohumların haşhaşın yabani türü ya da ona yakın bir akrabası olan P. setigerum'a ait olduğunu göstermiştir.

Türkiye, pek çok tarım bitkisinin gen kaynağı olmasının yanı sıra haşhaş tarımında da büyük bir öneme sahiptir. Anadolu’da Hititler döneminden bu yana haşhaş tarımının yapıldığı çeşitli kaynaklarda dile getirilmiştir. Anadolu'da en az 5000 yıldır ekilen bu bitki, tıbbi amaçlar başta olmak üzere farklı alanlarda kullanılagelmiştir. Eskiden haşhaşın ekildiği bölgelerde kurulan küçük atölyelerde vidalı presler yardımıyla elde edilen ham yağ, hem bölge halkının hem de ekicilerin bitkisel yağ ihtiyacını karşılamıştır. Geri kalan küspesi ise hayvan yemi olarak değerlendirilmiştir.

1970’li yıllarda haşhaş ekiminin geçici olarak yasaklanması ve sonrasında sadece belirli alanlarda sınırlı ekim izni verilmesi, birçok küçük imalathanenin kapanmasına yol açmıştır. Aynı dönemde, Türkiye’de rafine yağ sanayisinin hızla gelişmesi ve rafine ayçiçek yağı tüketiminin yaygınlaşmasıyla, haşhaş yağı yemeklik kullanımda neredeyse tamamen ortadan kalkmıştır. Günümüzde haşhaş, genellikle hamur işlerinde ve ezilmiş haşhaşın kullanıldığı geleneksel tatlılarda sınırlı bir kullanıma sahiptir.

Haşhaş bitkisi (Papaver somniferum L.), iki ana ürüne sahiptir: kapsüllerinden elde edilen alkaloitler ve tohumlarından çıkarılan yağ. Bu nedenle haşhaş, hem tıbbi hem de yağ bitkisi olarak değerlendirilen kıymetli bir kültür bitkisidir. Kapsüllerinden elde edilen alkaloitler, bazı tıbbi ilaçların üretiminde hammadde olarak kullanılırken, tohumları ise genellikle yağ elde etmek amacıyla kullanılmaktadır. Haşhaş, bu iki ürün sayesinde tarım bitkilerimiz arasında büyük bir rekabet gücüne sahip, ulusal bir servet olarak kabul edilmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Bozan B ve Temelli F, 2008. Chemical composition and oxidative stability of flax, safflower and poppy seed and seed oils, Bioresource Technology 99 (14): 6354–9; Elçi, Ş., Kolsarıcı, Ö. ve Geçit, H. H. (1987). Tarla Bitkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 1008; Gray, L., Beare, R. J. L., Nera, E. A. ve Levin, O. L. (1979). Nutritional properties of poppy seed oil relative to some other Metabolism, Nutrition and Metabolism, 23 (4): 335-346; İncekara, F. (1979). Endüstri Bitkileri ve Islahı - Cilt-2. İzmir: Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 68.