Yerel halk dilinde “Ehram” literatürde ise “ihram” kelime olarak Arapçadan haram kelimesinden türetilmiş olup mahremiyet sağlayan örtü anlamında kullanılmaktadır (Karakelle 2012). Osmanlı Türkçe ansiklopedik sözlükte Ehram; 1. Hacıların Kâbe’yi tavaf için Mekke haricinde örtünmeye mecbur oldukları dikişsiz bürgü. 2. Arapların büründükleri büyük yün yaygı, 3. Sedire veya yere serilen yün yaygı, 4. Anadolu’da kadınların genelde dışarı çıkarken kullandıkları örtü şeklinde tanımlanmış olup hem dini hem de geleneksel kullanımı olan dikişsiz bir ürün olarak tanımlanmıştır (Develioğlu 2013). Ürünün kullanımı günümüzde azalmış olmasına rağmen halen daha Erzurum, Gümüşhane, Artvin, Ağrı, Elazığ, Kars, Şanlıurfa ve Bayburt illerinde düz yüzeyli mekik dokumasıyla ince eğrilmiş koyunyününden elde edilen ve boydan olan bir kadın giysisi kullanımı devam etmektedir (Karakelle 2012). Tarihi olarak bakıldığında Romalılarda ve eski yunanda, Osmanlıda ve Araplarda rastladığımız bu kıyafet şekli farklı medeniyetlerce kullanıldığı görülmektedir (Türker ve Çelik 2012). Buna rağmen Ehram bezinin kullanımının tam olarak ne zaman başladığı bilinmiyor olsa da 1850 yıllarda başladığı ve bugünkü halini aldığı tahmin edilmektedi (Megep 2012).

Ehram Bezinin Hammadde ve İşlenme Süreci

Ehram bezinin üretiminde hammadde olarak sadece koyunun kırkılması (yünlerinin tıraşlanması) sonucu elde edilen yünler kullanılmaktadır. Sadece kenar ve motifler için pamuktan elde edilen ipler kullanılmaktadır. Üretimde kullanılacak olan yünler seçilirken hem kalite hem de üretimi kolaylaştırması açısından daha çok kuzu yünü tercih edilmektedir (Başaran 2018). Kuzu yününün yumuşak ve sağlam olması tercih edilmesinin ana nedenleri arasında yer almaktadır. Geleneksel Ehram üretiminde ürünlerin renklendirilme işlemi için yapay renklendirici kullanılmaz sadece koyunların kendi yün renkleri kullanılır (Elibol ve Sari 2021). Yünün temizlenmesi ve hazırlanması için öncelikle üretim için kırkılan yünün kirlerinden ve yabancı cisimlerden ayrılması için yıkanması gerekmektedir. Yünler yıkama esnasında tokaçlar yardımı ile köpürünceye kadar dövüldükten sonra kuruması için serilir. Kuruma işlemi sonrası alınan yünler bir ince çubuk yardımı ile çırpılarak ayrıştırılma işlemi gerçekleştirilir ki yünün tek renk kalması sağlanabilsin. Çırpılan yün ele alınıp ayrıştırılarak tarama işlemi gerçekleştirilir. Tarama işleminde tahta üzerine çivi takılarak yapılmış olan tarak adı verilen alet yünlerin iyice taranarak ince tel haline gelmesi ve yabancı cisimlerden ayrıştırılması için kullanılır (Megep 2012). Tamamen yıkanan ve tarandıktan sonra yabancı maddelerden arınan yünlerin ipliğe dönüştürülebilmesi için teşi (öreke) diye adlandırılan alet kullanılır. Bu aletin kullanılırken elde bulunan yün lifleri uzatılarak teşiye sarılır ve altta yer alan çengelden ilk ip geçirilerek aşağıya sarkıtılır ve hızla döndürülür bu hareketle beraber avuçta tutulan lifler iplik haline getirilmiş olur (Megep, 2012).Ehram dokuma sürecinin ana unsuru mekikli dokuma tezgâhıdır. Bu tezgâh ahşaptan yapılmış ve birçok parçadan oluşmaktadır. Bu parçalar üretimin daha kapsamlı ve kolay yapılmasını sağlamaktadır. Parça isimleri dağ, kuş, tüfe, mitit, kol, tahsil değneği, iğne selman, gücü, dehdün, tarak, çatal ip, sabitleme demiri, ayakça ve oturaktan oluşur (Karakelle 2012).Ehram üretiminde ve dokuma sürecinde sadece koyun yününün kullanılması nedeniyle sadece doğal renklendiriciler kullanılarak ehram bezine desenler ve renkler verilmektedir. Bu desenler üretilen her üründe aktif olarak kullanılmaktadır.Uzun yıllardır kullanılan ehramın yapılma şekli, sözlük anlamı ve kullanılan malzemeler ile bakıldığında bir koruyucu giysi olduğu göze çarpmaktadır. Giyimi esnasında gündelik kıyafetin üzerinde kullanılan ehram vücudu baştan aşağı şekilde kapatacak şekilde giyilmektedir. Yaşlı kadınlar tarafından daha çok koyu renkler tercih edilirken gençlerde bu açık renk olarak karşımıza çıkmaktadır. Ehram geleneksel kullanım dışında farklı olarak evlerde perde, yastık, yatak örtüsü ve kışın sıcak tuttuğu için çorap olarak da kullanılmaktadır (Megep 2012).

Ehram bezi, Erzurum ilinde günümüzde çoğunlukla köylerde ve halk eğitim merkezlerinde üretilen, köklü geçmişe sahip önemli bir somut olmayan kültürel miras unsurudur. Doğal kuzu yününden, geleneksel yöntemlerle üretilen bu dokuma, hem dini hem de geleneksel kullanım alanlarıyla bölgesel kimliğin simgesidir. Günümüzde kullanımı azalmış olsa da, hem kültürel hem de turistik değer taşıyan Ehram bezinin korunması, tanıtılması ve gelecek nesillere aktarılması, kültürel sürdürülebilirlik açısından büyük önem taşımaktadır.