Osmanlı egemenliği döneminde yapılan yenilikler doğrultusunda ortaya çıkan Hükûmet Konakları, Tanzimat Dönemi sonrasında inşa edilen ve iktidarın gücünü yansıtan önemli kurumlardır. Bu yapılar, bulundukları kentlerde birer prestij göstergesi niteliği taşımaktadır. II. Abdülhamit Dönemi’nde imparatorluğun birçok taşra bölgesinde inşa edilen bu yapılar, hem devletin otoritesinin bir simgesi olmuş hem de kentlerin modernleşmesine katkı sağlamıştır. Halkın gözünde devletin gücünü vurgulamak amacıyla büyük ve gösterişli biçimde inşa edilen bu yapıların önlerine “Hükûmet Meydanları” da yapılmıştır. Söz konusu yapılar, dönemin mimarlık anlayışını ve kimliğini değerlendirmek açısından da önemli veriler sunmaktadır.

Bize miras kalan bu taşınmaz kültür varlıkları, uzun yıllar boyunca işlevlerini sürdürmüşlerdir. Ancak teknolojinin gelişmesi ve kentlerin büyümesiyle birlikte, bu yapıların ihtiyaçlara yanıt verememesi sonucu farklı bölgelerde yeni kamu yapıları inşa edilmiştir. Böylece, bir dönem prestij sembolü olan bu yapılar zamanla atıl durumda kalmış; birçoğu bakımsızlık ve vandalizm nedeniyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıya gelmiştir.

Taşınmaz kültür varlıklarına yeni işlevler kazandırarak yeniden kullanımlarını sağlamak, bu yapıların korunması ve gelecek nesillere aktarılması açısından büyük önem taşımaktadır. Böylelikle hem kültürel miras korunmakta hem de turizm ve ekonomi açısından fayda sağlanmaktadır.

Tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan, Anadolu’nun en eski köy yerleşimlerinden Çayönü Höyüğü’nün de bulunduğu Ergani, Diyarbakır’ın 17 ilçesinden biridir. Kent merkezine yaklaşık 58 kilometre uzaklıktaki Ergani, halk için önemli bir inanç merkezi olan Makam Dağı eteklerine kurulmuştur. Eğimli bir arazi üzerine inşa edilen konak, ilçenin Saray Mahallesi, altı pafta, 197 ada, iki parselinde yer almaktadır. Yapının çevresinde belediye binası, Ergani İnkılap İlkokulu, Botanik Park, ilçe kütüphanesi ve üç mahallenin muhtarlık büroları bulunmaktadır.

Çarşının içinde yer alan konağın kitabesi günümüze ulaşmamıştır. Arşiv kayıtlarına göre yapının inşasına 1891 yılında başlanmış; maddi imkânsızlıklar nedeniyle 1895 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır. 1990 yılına kadar hükümet binası olarak işlevini sürdürmüştür. Arşivlerden edinilen bilgilere göre, yapı önündeki eğimli arazide çeşitli törenlerin gerçekleştirildiği görülmektedir. İlçenin gelişmesiyle birlikte yetersiz kalan hükümet konağı, yeni binasına taşındıktan sonra bir süre okul olarak kullanılmış; ardından kaderine terk edilmiştir.

2004 yılında taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenen yapı, 2010 yılında Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından restorasyon sürecine alınmış ve 2013 yılında çalışmalar tamamlanmıştır. Günümüzde yapı, Sezai Karakoç Müzesi ve Kültür Evi olarak kullanılmaktadır.

İki katlı olan yapı, kesme taş ve bazalt malzeme kullanılarak yığma sistemle inşa edilmiştir. Neo-Klasik tarzda tasarlanan ve büyük ölçüde simetrik bir plan düzenine sahip yapı, orta koridorun sağ ve soluna yerleştirilen mekânlarla oluşturulmuştur. Diğer cephelere göre daha gösterişli olan ön cephe ve arka cephede çıkmalar bulunmaktadır. Ön cephedeki çıkma kısmında, döneminde törenlerde konuşma yapılması amacıyla kullanılan bir hitabet balkonu da yer almaktadır.

Yeniden işlevlendirilen konağın zemin katı, Erganili şair Sezai Karakoç’un eserlerinin sergilendiği bir müze olarak düzenlenmiştir. Üst katta ise müzik enstrümanı kurslarının yürütüldüğü mekânlar bulunmaktadır. Yapı, inşa edildiği dönemden günümüze mimarisini koruyarak ulaşmış olup kent kimliği açısından önemli bir değere sahiptir. Bu tür yapıların korunması ve yaşatılması, kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktarılmasında büyük önem taşımaktadır.