Erdek

Yerleşim Merkezi Deniz Destinasyonu

Marmara Denizi’nin güneybatısında ve Kapıdağ Yarımadası’nın güneybatı kıyısında yer alıyor. İlçenin üzerinde bulunduğu Kapıdağ Yarımadası, Marmara Denizi’nin ortasından başlayarak, güney kıyısına 1.500 metre genişliğinde dar bir toprak parçası ile ana karaya bağlanıyor. Erdek’in doğusunda Bandırma, batısında Biga, güneyinde Gönen ve Bandırma bulunuyor; kuzeyi ise Marmara denizi ile çevrilidir.

Balıkesir’e 120 kilometre uzaklıkta yer alan Erdek’in, Bandırma ve Gönen bağlantılı olmak üzere İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa’ya ulaşım olanağı vardır. Ayrıca Ankara’dan Erdek’e, Balıkesir demiryolu ile ulaşım sağlanabiliyor. 19 kilometre uzaklıktaki Bandırma’ya, İstanbul’dan hızlı feribot seferleri ile yaklaşık iki saatte ulaşılabiliyor. Liman bölgesinin biraz ilerisinde yer alan feribot iskelesi ile Paşalimanı, Marmara ve Avşa adalarına ve Tekirdağ’a yolculuk yapmak mümkündür.

Erdek, çakılsız, altın renkli ve uzun sahilleriyle doğal plajlara sahiptir. Coğrafi konumu nedeniyle Akdeniz iklimine yakın özellikler taşıyan ilçe, kuzey rüzgarlarına kapalı olması nedeniyle ılıman bir iklime sahiptir. Deniz suyu sıcaklık ortalaması, mayıs ve haziran aylarında 28ºc, temmuz ve ağustos aylarında 33ºc, eylül ve ekim aylarında ise 30ºC’dir. Erdek sahilleri, Türkiye’nin en güzel doğal plajları arasında yer alıyor. Narlı, Ocaklar ve İlhan köylerini çevreleyen kumsallar büyük ilgi merkezidir. Çuğra bölgesi, Türkiye’nin en uzun sahil bandına sahiptir. Bölge, ilçenin mavi bayraklı en ünlü plajıdır.

Küçük köyleri, zengin bitki örtüsü ve ıssız koylarıyla ilçenin üzerinde bulunduğu Kapıdağ Yarımadası, ziyaretçilerine alternatif turizm olanakları sunuyor; kampçılık, doğa yürüyüşleri, dağ bisikleti, dağcılık, yamaç paraşütü, rüzgar sörfü, yelkencilik ve tekne turları son yıllarda yoğun biçimde yapılıyor. Kapıdağ Yarımadası’nın kuzey ve batı yöresinde Marmara, Paşalimanı, Türkeli (Avşa) ve Ekinlik gibi önemli adalar bulunuyor. Bu adalar yaz mevsimi boyunca çok hareketlidir. Turistler, Erdek merkezini ziyaretlerinde, gerek Cumhuriyet Meydanı ve Liman bölgesinin manzaralı sahil kahveleri, lokantaları ve alışveriş mekanlarında gerekse eskiden yerinde belediye binalarının bulunduğu botanik bahçede vakit geçirebilmektedir.

Türkiye’nin en eski bir turizm ilçesi olan ve iç turizmi başlattığı kabul edilen Erdek, özellikle 1950’li ve 1960’lı yıllarda çok kalabalık yerli ve yabancı turist gruplarını ağırladı. Güney sahillerinin henüz turizme açılmadığı 1960’lı yıllarda, Çuğra Bölgesi’ndeki Gül Plaj, Yat Otel ve Alevok, ilk önemli yerli turizm tesisleri arasında yer alıyor. Gül Plaj, Türkiye’nin iki yıldızlı ilk turizm belgeli otelidir. Erdek, Türkiye’nin ilk turizm destinasyonu olarak 2006 yılında Turizm Bölgesi ilan edildi. 2005 yılında başlayan Erdek-Bandırma karayolunun genişletilmesi çalışmaları bunda etkili oldu. 2011-2012 yıllarında, Güney Marmara Kalkınma Ajansı’nın da katkılarıyla gerçekleştirilen Arkeopark Projesi, özellikle Zeytinliada Baitylos'unu gün ışığına çıkararak, adanın tarih ve turizm açısından önemini arttırdı.

Balıkesir ilindeki işletme belgeli konaklama tesislerinin yüzde 24’ü Edremit’te bulunuyor. Erdek’te işletme belgeli 15 tesiste 1.789, yatırım belgeli 14 tesiste 2.411, belediye belgeli 95 tesiste 2.034, 15 kamu kampında da 4.697 yatak kapasitesi mevcuttur. Ocaklar beldesi, Erdek’in son yıllarda turizm açısından yıldızının parlamasını sağladı. Kıyı yerleşmesine uygun yapısıyla, önemli bir bölümünde ikinci konutlara (yazlık evleri) ev sahipliği yapan Ocaklar, özellikle Temmuz ve Ağustos aylarında yoğun bir yerli turist akınına uğruyor. Erdek’te bulunan konutların yaklaşık yüzde 35’i ikinci konutlardan oluşmaktadır.

Erdek’teki otel, motel, pansiyon, gazino ve lokantalar, İstanbul ve Bursa illerinden çok sayıda ziyaretçi çekiyor. Çevresel korumanın sağlanması, yörede sanayi tesislerinin bulunmaması ve genellikle karadan denize esen poyrazın etkisiyle, beldede deniz çok temizdir. Aynı zamanda sığ olması, yüzme ve rüzgâr sörfü gibi su sporlarının yapılabilmesine ve amatör olta balıkçılığına kolaylık sağlamaktadır. Yazlık evlerin yoğun olarak bulunduğu Kurbağalıdere, sahile uzanan güzel bir yürüyüş bandına sahip olduğu gibi, son bulduğu Seyit Gazi Tepesi’nden çok güzel manzaralar izlenebiliyor. Dilek Tepesi olarak da bilinen bu tepe, Erdek’in güneydoğusunda, 190 dönümlük konik ve küçük bir yarımadadır. Antik dönemden günümüze kalan ve eskiden Rumların yaşadığı dönemde Ayios Simeon adıyla bilinen tepenin üzerinde küçük bir kilisenin temelleri yanında, halk arasında Seyitgazi Türbesi olarak söylenen bir de adak türbesi vardır. Tepenin denize yakın bölgelerinde, biri Şeytan İskelesi (Diavolo Skala) de denilen ve doğusunda, altında denize köprü işlevi gören Panatira kayası olan üç mağara bulunmaktadır.

Erdek Körfezi, büyük bir canlı çeşitliliğini barındırmaktadır. Türkiye’nin en büyük Pina (büyük istiridye) nüfusu burada bulunmaktadır. Yarımadanın eşsiz koylarında yapılan sualtı dalışlarında, yaklaşık 30 çeşit deniz canlısı görülebiliyor. Ayrıca Kapıdağ Yarımadası’nın büyük bir bölümünü ormanlar oluşturmaktadır. Bu nedenle yarımada, birçok kara ve deniz hayvanı türünün gerek sürekli gerekse göçmen olarak önemli bir yaşam alanıdır. Yarımadanın Kapsül Burnu ve Maymun Burnu, Akdeniz fokunun yaşam alanlarıdır.

Erdek, tarihi geçmişi açısından önemli bir çekim merkezidir. Antik dönemde Artake veya Artaki olarak adlandırılan beldeden, ilk olarak ünlü tarihçi Herodotos bahsetti. Heredotos’a göre, bugün ilçe sınırları içinde kalan bölgede, tarih boyunca Kyzikos, Artake ve Prokonnesos adlı üç site devleti kuruldu. Erdek, ismini limandaki küçük Zeytin Adası Artake’den aldı. MÖ 2000’li yıllarda yaygın olan Luwi diline göre Artake, kutsal ılık su anlamına geliyor. Günümüzde adada bulunan küçük mağaradaki kaynak suyunun göz hastalıklarına iyi geldiği, antik çağ gezginleri tarafından dile getirildi. Ünlü Türk gezgini Evliya Çelebi de Seyahatnamesi’nde Erdek’e geniş ölçüde yer vermiştir.

Kyzikos ve Artake (bugünkü Erdek), Trakya, Makedonya, Lidya, Pers, Sparta, Peloponnesos, Frigya, Roma ve Bizans egemenlikleri altında kaldı ve 1339 yılında Osmanlıların eline geçti. Bu uygarlıkların ışığında, Erdek’te farklı dönemlerin etkilerini yansıtan eserler görmek mümkündür. Yukarı Yapıcı Mevkiini geçince ulaşılan Kirazlı Manastırı, eskiden yöredeki Rumların dini merkezi olarak kullanıldı; buranın Havari Lukas’ın eseri olduğuna ve mucizeler yarattığına inanılmaktadır. Fener Rum Patrikhanesi’nin 2007 yılının Temmuz ayında burada İstanbul ve Yunanistan’dan gelen Ortodoks gruplara ayin yapması, manastırın dini ziyaret açısından önemini arttırdı. Ayrıca diğer mimari zenginlikleri arasında, Palata Çeşmesi, Agios Nikolas Kilisesi, Muhle Kalesi, Seyitgazi Tepesi ve Kalesi, Zeytin Adası’nda bulunan kilise, mermer kapı, mağara, ayazma ve hamamlar yer almaktadır.

Demirkapı Mevkii’ndeki şehir surları kalıntıları, Erdek Körfezi’ne kadar uzanıyor. Seyitgazi Tepesi’nde bulunan sekiz tarihi kale ile beş kilometre kuzeyde bulunan Muhla Kalesi, kültür turizmi ve dağ yürüyüşü için favori mekanlar arasında yer almaktadır. Kyzikos antik kentinin batısındaki Hadrianus Tapınağı, dünyanın sekizinci harikası olarak biliniyor. Zeytinliada Manastırı’nın yapım tarihi ile ilgili olarak buluntular IV. yüzyılı işaret ediyor. Manastır; Meryemana Kilisesi, vaftizhane, şapel, inziva odaları, açık hava tapınak alanı, sunak alanı, ayazmalar, sarnıçlar, fırınlar, patrik hamamı ve yeraltı kilisesi gibi bölümlerden oluşmaktadır. İlçede 1990 yılından bu yana Erdek Belediyesince düzenlenen ‘’Erdek Şenlikleri’’ adı altında kültür ve sanat etkinlikleri yapılmaktadır. 2017 yılından bu yana Erdek Zamanı adı altında kültür ve sanat festivali de ünlüdür.

Yararlanılan Kaynaklar

Erdek Belediyesi (2019). Erdek ve Kültür Turizm Kitabı, https://www.erdekto.org.tr/erdek-turizm/, (Erişim tarihi: 04.12.2019); Özdem, F. (2003). Bitek Kent: Balıkesir (Fotoğraflar: Ara Güler). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları; Kültür ve Turizm Bakanlığı (Tanıtma Genel Müdürlüğü) (2010). Balıkesir. Ankara: NBYAPIM.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Balıkçı, Ö. (2018). Gizemli Cennetsin Erdek. Balıkesir: Erdek Belediyesi; Sivrioğlu, U. T. (2018). Antik Çağ’dan Cumhuriyet’e Bandırma ve Yakın Çevresi Tarihi. Bursa: Bandırma Belediyesi.