Çay, Türk kültüründe oldukça önemli bir yere sahiptir. Türklerde çayın hazırlanması, sunulması ve bu süreçlerde kullanılan araçlar kültürel bir özellik göstermektedir. Bu özellikleri ile Türk çayı birçok sembolik anlamı bünyesinde taşıyan kültürel bir unsurdur.

Çayın bulunuşuna ilişkin hikâyeye göre, Çin imparatoru bahçesinde dinlendiği sırada küçük bir kazanda kaynamakta olan suyun içine altında oturduğu ağacın dallarındaki yaprakların düştüğünü ve de suyun renginin değiştiğini fark eder. Hemen renkli sıcak suyu içen imparator, bir süre sonra rahatlar, kendine gelir ve bu yaprakların toplanarak rahatsızlandığında kendisine bu sudan getirmelerini emreder ve bu bitki onun için vazgeçilmez olur.

Türklerin çayla ilk karşılaşmalarına ilişki bilgiye, Hoca Ahmed Yesevî’ye ilişkin menkıbede rastlanılmaktadır. Menkıbede Hoca Ahmed Yesevî, bir gün Çin sınırında Türkistan yerleşimlerinden birine misafir olur yardıma ihtiyacı olana dua eder. Hoca Ahmed Yesevî ye yorgunlunu alması için çay ikram edilir. O da “Şifalı bir şey imiş, hastalarınıza bundan içirin ki şifa bulsun. Allah kıyamete kadar buna revaç versin!” diye dua eder. Bu dua ile de çay geniş bir coğrafyaya yayılır.

Anadolu’da ise çaya ilişkin olarak ise Damatzade Ebül-Hayr Ahmed Efendi’nin 1731’de yazdığı Çay Risalesi, Hoca Ahmet İzzet Efendi’nin Çay Risalesi (1879), Ali Nazıma’nın Çay (1893) adlı eseri ve Mehmet İzzet Efendi’nin kaleme aldığı Çay Hakkında Malumat (1910) adlı eserler görülmektedir. Osmanlı döneminde çay üretimine ilişkin ilk somut ve resmi bilgi, 1879 yılına ait Trabzon salnamesinde kayıtlıdır. Bunun yanı sıra Osmanlı’da çayın bir tarım bitkisi olarak kullanılması Sultan II. Abdülhamid döneminde hayata geçirilmiştir. Diğer taraftan çay yetiştirilmesi ile ilgili olarak ilk bilimsel çalışma, 1918 yılında botanikçi Ali Rıza Ertem’in başkanlığındaki bir heyet tarafından yapılmış ve çayın Rize ve çevresinde yetiştirilmesinin iklimi elverişli olmasından dolayı uygun görülmüştür. 1923 yılından itibaren de çayın Rize’de yetiştirilmesi çalışmalarına başlanmıştır.

Bunu yanı sıra kültürlerin çeşitli çay pişirme, demleme ve sunulma usulleri geliştirdiklerini ve değişik çay araçları kullandıklarını görmek mümkündür. Türkler’ de çayın özel bir içecek olması, tüketildiği mekan olarak çayhaneleri önemli kılmış ve çayhaneler çay içme ve yeme mekânları olarak önem kazandı. XIX. yüzyıl seyyahlarından biri olan Vambery’nin seyahatnamesinde Hive, Buhara Semerkant’ta çay pazarları ve dinlenme yeme içme alanı olarak çayhaneler anlatılmaktadır.

Geleneksel bir çayhanede çayın hazırlanmasında semaver, çaynik ve piyale kullanılmaktadır. Semevar kaynağı Rus kültürü olan suyun katılmasında kullanılan, içinde kömür yakacak ocağı bulunan, bakır, pirinç vb. metallerden yapılmış musluklu kaptır. Çaynik ise, semaverden alınan sıcak suyun içine konulduğu daha sonra üzerine kuru çay yapraklarının eklendiği ve demlendiği, çoğunlukla seramik veya porselen kaptır. Çay müşteriye çaynik ile servis edilir. Piyale ise çayın içildiği seramik küçük ince tasa denilmektedir. Yayvan olan bu tas farklı desenlerde işlenmiş veya beyaz renkte seramik veya porselen olabilmektedir.

Genellikle köşesinde ekmek ve samsının pişirildiği, kebabın yapıldığı tandır bulunan geleneksel çayhanelerde hazırlanan yiyecekler ise ekmek, samsı, aş (pilov), kebap ve mantı gibi geleneksel yiyeceklerdir.

Anadolu da ise çayın demlenmesi ve sunumu farklılaşmıştır. Burada çayı demlemek için birbirinden farklı iki kap kullanılmaktadır. Bunlardan daha küçük olanı çayın içine konulup kaynamış su ile buluşturulduğu demlik ve diğerini ise sadece kaynamış suyun yer aldığı ve demliğin üzerine yerleştirildiği daha büyük bir kap oluşturmaktadır. Anadolu’da bunun yanı sıra çayın sunumu ince belli cam bardakla yapılmaktadır. Anadolu’da çayhaneler çay, tost ve küçük hamur işi atıştırmalıkları satan mekâna dönüşmüştür. Bu mekân genellikle çayevi olarak adlandırılmaya başlandı.