Boğaziçi Lüferi, İstanbul Boğazı’nın kendine özgü hidro-oşinografik koşullarıyla şekillenen ekolojik nişinde yetişen ve yalnızca Boğaziçi suları içinde avlanan Pomatomus saltatrix türü lüfer balığının, “mahreç işareti” türündeki coğrafi işaretle tescillenmiş yerel ürünü olup İstanbul menşeli bir deniz ürünü olarak kentin denizcilik geleneği, gastronomisi ve turizm kimliğinde simgesel bir yer tutar. Coğrafi işaretin tescil ettireni İstanbul Ticaret Odası’dır; başvuru, 26.02.2021 tarihli dosyayla yapılmış, koruma 10.01.2024 tarihinde kesinleşmiş ve sicil numarası 1520 olarak kayda geçmiştir.

Coğrafi sınır, kuzeyde Türkeli (Rumeli) Feneri ile Anadolu Feneri’ni; güneyde Ahırkapı Feneri ile Kadıköy İnciburnu Mendirek Feneri’ni birleştiren hatlar arasında kalan Boğaziçi sularıdır. Bu sınırlar, Boğaz’ın iki tabakalı akıntı sistemi, oksijence zengin-serin su kütleleri, besin tuzu dinamikleri ve göç yollarının daralma etkisiyle birleşerek lüferin büyüme, yağlanma ve duyusal profilinde ayırt edici bir “ün bağı” (reputation link) üretir. Tür morfolojik olarak çift sırt yüzgeçli, sırtı yeşil–gri, karnı gümüş beyaz; başında pul bulunmayan, solungaç kapağı pullu ve güçlü çeneleri dişli bir yapı sergiler. Boğaziçi’nde 10–200 metre derinliklerde dolaşır; yoğun avcılık dönemi ekim–ocak aralığıdır. Üreme esas olarak ilkbahar sonu–yaz başında, kademeli olarak 60–80 bin yumurta bırakımıyla gerçekleşir; yaz sonundan kışa geçişte etin yağ içeriği yükselir. Coğrafi işaret şartnamesinde tanımlanan kimyasal bileşimde ortalama nem 69,27 g/100 g, protein 18,25 gram/100 gram, yağ 9,61 gram/100 gram ve TBA 2,90 mg/kg’dır; yağ asidi profilinde DHA ve EPA anlamlı oranlara ulaşır. Bu biyokimyasal yapı, ızgara, buğulama, pilaki ve tavadaki duyusal kabulü destekler; İstanbul mutfağının klasik eşlikçileri olan roka, limon ve kırmızı soğanla birlikte servis edilen “Boğaziçi Lüferi” kentsel gastronominin ikon ürünlerinden biridir.

Coğrafi işaret koruması, ürün adını yalnızca tescil belgesinde çizilen sınırlarda avlanan ve şartnamede belirlenen üretim metoduna uyan lüfer için kullanılabilir kılar. Asgari avlanabilir balık boyu 18 santimetre, birey ağırlığı en az 150 gram olarak belirlenmiştir. Ürün taze olarak satışa sunulur; -18 °C’de 6–8 aya kadar dondurucuda saklanabilir. Fileto çıkarımında orta kılçık üzerinde bilerek bir miktar et bırakılıp kızartılarak “balık pirzolası” olarak sunulan pişirim varyantı, Boğaziçi mutfağının özgün örflerinden biridir. Geleneksel av araç ve teknikleri—sarkıtmalı zoka ve mantarlı dip takımıyla yemli olta, hamsi–istavrit–izmarit–zargana gibi doğal yemlerle avcılık, kaşıkla sürütme, seğirtme ve yünlü/yüksük ile at–çek—Boğaz’ın akıntı, ışık ve görüş koşullarına uyumlu, kuşaktan kuşağa aktarılan uygulamalardır. Tarihsel olarak “alamanacı” teknelerle gündüz çevirme operasyonlarında gözcünün cam “ayna” ile sualtını izleyerek sürü tespiti yapması; gece avlarında fener ışığıyla yakamozun okunması gibi yöntemler, İstanbul balıkçılığının yerel bilgi birikimini yansıtır.

İşaretleme ve izlenebilirlik, coğrafi işaretin güvence ayağını oluşturur. “Boğaziçi Lüferi” ibareli logo ve mahreç amblemi, ürünün üzerinde veya ambalajında; bu mümkün değilse satış/servis mekânında görünür biçimde kullanılır. Denetimler İstanbul Ticaret Odası koordinasyonunda; İstanbul İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, İstanbul Ticaret İl Müdürlüğü, S.S. Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birliği, S.S. Fatih Su Ürünleri Kooperatifi, S.S. Yeşilköy Su Ürünleri Kooperatifi ve İTO’dan birer uzmanın yer aldığı altı kişilik kurulca yürütülür. Kural olarak her yıl ekim–ocak arasında en az bir düzenli denetim yapılır; şikâyet veya gereklilik hâlinde her zaman denetim mümkündür. Denetim kriterleri, ürünün fiziksel/kimyasal uygunluğu, asgari boy ve avlanma yönteminin şartnameye uygunluğu ile logo/mahreç amblemi kullanımının doğruluğunu içerir. Bu yapı, tüketici nezdinde “tek menşeli İstanbul deniz ürünü” güvencesini pekiştirirken, sürdürülebilir avcılık ilkelerinin sahada uygulanmasına katkıda bulunur.

Boğaziçi Lüferi’nin ekonomik ve kültürel değeri, İstanbul’un balık lokantaları, pazaryerleri ve kıyı semtleri üzerinden turizm ve kent markalaşmasına doğrudan yansır. Mevsimsellik vurgusu (“lüfer zamanı”), lodos–poyraz rejimine bağlı avlanma ve pişirme anlatıları, kentin somut olmayan kültürel mirasının parçasıdır. Resmî tanıtım kanalları ve üretici/servis noktaları için hazırlanan yönergeler; tescilli işaretin doğru kullanımı, sürdürülebilirlik taahhütlerinin şeffaflığı, izlenebilirlik kayıtları ve menü/etiketlerde coğrafi işaret ibaresinin görünürlüğü gibi hususları vurgular. Bu sayede coğrafi işaret yalnızca bir “etiket” değil; biyolojik stokların korunması, gastronomik kalite güvencesi ve İstanbul’un deniz kültürünün yaşatılması açısından bütüncül bir yönetişim aracına dönüşür.

Boğaziçi Lüferi, biyofiziksel ayırt ediciliği bilimsel verilerle tanımlanmış, üretim ve denetim standartları açıkça belirlenmiş, İstanbul’a özgü (İstanbul menşeli) coğrafi işaretli bir deniz ürünüdür. Şartnameye dayalı av–işleme–işaretleme–denetim zinciri; yerel balıkçılık bilgi ve tekniklerinin yaşatılması, tüketici güveni ve turizmde nitelikli gastronomi deneyimi açısından sürdürülebilir bir çerçeve sunmaktadır.