Alabanda Antik Kenti, Aydın'a bağlı Çine ilçesinin yedi kilometre batısında, Gökbel Dağı’nın kuzeyindeki tepelerin eteklerinde ve Marsyas (Çine) Nehri’nin batısında yer alan önemli bir Karia yerleşimidir. Kentin adıyla ilgili olarak; Karia dilinde “Ala” at, “Banda” ise zafer anlamına gelmektedir. Efsaneye göre, kral Kar, kazandığı bir zafer sonrası oğluna “Alabandos” ismini vermiş ve ona ithafen de bu kente “Alabanda” adını koymuştur. Bazı araştırmacılar ise ismin kökeninin çok daha geriye, Hititler dönemine kadar uzandığı ve Alabanda adının Hitit kaynaklarında geçen Waliwanda’dan türediği görüşündedir. Klasik, Hellenistik ve Roma dönemlerinde önemini yitirmeyen Alabanda, Bizans döneminde de bir piskoposluk merkezi olarak varlığını sürdürmüştür.

Alabanda'da yapılan ilk kazı çalışmaları, 1904-1905 yıllarında Halil Edhem Bey tarafından gerçekleştirilmiş ve bu kazılarda kente ait çeşitli yapılar gün yüzüne çıkarılmıştır. Bu yapılar arasında tiyatro, gymnasium, bouleuterion (meclis binası), Dor düzeninde bir tapınak ve Apollon Tapınağı bulunmaktadır. Halil Edhem Bey’den sonra uzun bir süre ara verilen kazılara, 1999 yılında Aydın Müzesi bünyesinde Emin Yener öncülüğünde tiyatroda onarım çalışmalarıyla başlanmıştır. Ardından, 2011-2013 yıllarında Adnan Menderes Üniversitesi’nden Doç. Dr. Suat Ateşlier ve ekibi kentteki çalışmalara devam etmiştir. 2015 yılından itibaren ise Atatürk Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ali Yalçın Tavukçu’nun başkanlığındaki ekip, kazı çalışmalarını sürdürmektedir. Kentteki temizlik çalışmalarının yanı sıra, halihazırda kazısı yapılan dört yapı bulunmaktadır: Artemis Tapınağı (Zeus Khrysaoreus Tapınağı), Agora, Bouleuterion ve Doğu Hamamı. Artemis Tapınağı'nın ilk kazısı Halil Edhem Bey tarafından 1904 yılında yapılmıştır. Tiyatronun 200 metre kuzeybatısında yer alan bu tapınak, yerel gnays taşından inşa edilmiş olup, sütunları ve cella duvarları stucco ile kaplanmıştır. Dor düzenine sahip olan tapınak, 6x11 sütunlu peripteral bir planda inşa edilmiş olup, cella ile pronaos bölümlerinden oluşmaktadır. Suat Ateşlier 2012 yılında yapılan temizlik çalışmaları sırasında tapınağın üstündeki stylobate bloğundaki bir yazıtı esas alarak Artemis Tapınağı değil Zeus Tapınağı olduğunu öne sürse de, tapınak alanında bulunan çok sayıda Artemis tasvirli sikke ve tapınağın yönünün Artemis tapınaklarında olduğu gibi batıya bakması, tapınağın Artemis’e ait olduğunu göstermektedir. 

Kentteki bir diğer önemli yapı Apollon İsotimos Tapınağı’dır. 8x13 sütunlu, pseudodipteros planlı bu tapınak, İon düzeninde inşa edilmiştir. Bizans döneminde büyük ölçüde zarar gören tapınak üzerine daha sonra bir kilise inşa edilmiştir. İlk kazısı Halil Edhem döneminde başlayan bu yapıda, Suat Ateşlier döneminde gerçekleştirilen çalışmalarda vaftiz havuzu, kiliseye ait mozaik zemin ve XII. yüzyıla ait buluntular ortaya çıkarılmıştır; bu da yapının farklı dönemlerde farklı işlevler yüklenerek kullanıldığını göstermektedir. Kentteki en büyük yapılardan biri hiç kuşkusuz tiyatrosudur. Kentin kuzeyinde doğal bir yamaca inşa edilen tiyatrodaki kazı çalışmaları da ilk olarak Halil Edhem Bey tarafından gerçekleştirilmiştir. Tiyatronun planından, ilk olarak Hellenistik dönemde inşa edildiği, sonrasında Roma döneminde eklemeler yapılarak işlevine devam ettiği anlaşılmaktadır. Diğer yapılar gibi tiyatro da Bizans döneminde tahrip olmuş, yapıya ait gnays ve granitten yapılan sahne binası ile oturma sıralarına ait taşlar farklı yapılarda kullanılmıştır. 

Bu kentin en önemli yapılarından biri de agoradır. İlk kazılar Halil Edhem Bey tarafından yapılmış olup, agoranın planının anlaşılmasına yönelik çalışmalar ağırlıklı olarak kuzeydoğu ve kuzeybatı bölgelerinde gerçekleştirilmiştir. Suat Ateşlier’in döneminde de agorada kazı çalışmaları devam etmiş, bu çalışmalarda Dor düzeninde sütun başlıkları ve tamburlar bulunmuştur. 2015 yılından itibaren Ali Yalçın Tavukçu tarafından agorada yeniden çalışmalara başlanmıştır. Bu dönem içinde yapının kuzeydoğusundaki kazılarda, su-kanalizasyon sistemlerine ait künkler, kanallar ve çeşme yapıları ortaya çıkarılmıştır. 

Alabanda kentinin en iyi korunmuş yapılarından biri de bouleuteriondur. Halil Edhem Bey döneminde kazıları başlanan bu yapı, dokuz metreye varan yüksekliği ve 26x36 metre boyutlarıyla günümüze kadar ulaşabilmiş ender meclis binalarındandır. Özellikle 2015 yılından sonra kazılara öncelik verilmiş, sahne binası, orkestra ve caveaya ait oturma sıraları büyük ölçüde ortaya çıkarılmıştır. Suat Ateşliler tarafından “Payandalı Sarnıç” olarak tanımlanan yapı da 2015 sonrasında yapının doğu kesitinde yürütülen çalışmalarda kanalizasyon ve hypocaust sisteminin bulunmasıyla “Doğu Hamamı” olarak yeniden tanımlanmıştır. Kentteki kazı çalışmaları günümüzde Prof. Dr. Ali Yalçın Tavukçu'nun başkanlığındaki bir ekip tarafından sürdürülmektedir.