Ada Gazinosu

Eğlence İşletmesi Gazino

(İzmir, 1937 – 2019)

1950-1960 modernizminin İzmir’deki en çarpıcı örneklerinden biri olarak nitelendirilebilir. Kültürpark’ta inşa edilen yapı, dönemin toplumsal yapısını da yansıtması bakımından önemlidir. İzmir Enternasyonal Fuar alanı içinde yer alan yapı, 1937 yılında, Behçet Uz’un belediye başkanlığı döneminde, aileler ve çocukları için “süt ve çay bahçesi” olarak inşa edildi. İsmini üzerinde bulunduğu adacıktan alıyordu. Bu minyatür yapay adacık, fuar alanında yapılan gölün içinde, gölün hafriyatından çıkan toprakla oluşturuldu ve kıyıya küçük ahşap bir köprü ile bağlandı. Kültürpark’ta kurulan ilk gazino olan yapı, kentin en önemli eğlence mekanlarından biriydi.

İzmir Belediyesi, 1940’larda restoran ağırlıklı kullanılan yapıyı modernize etmek için, 1958 yılında İzmir’in önemli mimarlarından Rıza Aşkan’ın adacığın eğrisel peyzajı ile bütünleşen tasarımıyla, eskisinin yerine modernizmin etkilerini yansıtan betonarme ve cam bir yapı inşa ettirdi. Binanın konumlandırıldığı yerden göle doğru üzerine masaların yerleştirilebileceği setler tasarlandı. 1960 yılında adacığı karaya bağlayan ahşap köprü yıkılarak yerine beton bir köprü yapıldı. Eğrisel duvarlar ve dans pisti, Çeşme taşı ve siyah mermer gibi zamanın yeni ve modern malzemeleriyle ve modern mimari ile bütünleştirildi. İç-dış ilişkisine gösterilen özen, mekân kurgusunda, malzeme seçiminde ve detaylarda görülmekteydi. Akasya ağaçlarını binaya dahil edebilmek için içeride binanın tavanına, dışarıda ise beton pergolaya geometrik şekilli delikler açıldı. Beton pergolanın delikli kısımları yerde ışık motifler yaratıyordu. Aydınlatma elemanı olarak spotlar ve bakır aplikler kullanıldı. Yere kadar inen cam duvarların yanı sıra, iç mekânda tasarlanan dairesel süs havuzu ve duvardan koparılarak mekanın ortasına yerleştirilen şömine dışarıdaki peyzajla içeriyi bütünleştirmeyi sağlamak üzere yapıldı. Mekanın bir başka öğesi de yukarıdan spot ışıklarıyla aydınlatılan, şık tezgahları olan “Amerikan Barlar”dı ve dans pistlerinin yanında konumlanıyordu.

Restoranın mekânsal düzenlemeleri İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki sosyal, politik ve mimari değişimleri yansıtıyordu. Gazinonun yeniden inşa edildiği dönemde geçirdiği biçimsel ve mekânsal değişikliklerin yanı sıra hizmet sunumuna ilişkin de birtakım yenilikler getirilmişti. Belediyenin binanın işletmecisi Hüseyin Türkmenoğlu ile imzaladığı 1958 tarihli sözleşmesinin “Özel Kısıtlamalar” bölümünde, gazinonun restoranında smokin veya temiz ve ütülü takım elbise giyen bakımlı ve deneyimli garsonlar çalıştırılması gerektiği belirtiliyordu. Kültürpark’ın en güzel gazinosu olarak nitelendirilen Ada Gazinosu’nda damak zevkine ayrı bir özen gösterilirdi. Sözleşmeye göre, gazino çeşitli alkollü içecekler sunmak ve menüsünde “Batılı ve Doğulu” mutfakları bulundurmak zorundaydı. Serviste, en kaliteli porselen tabaklar, gümüş takımlar, keten veya eşdeğer kumaştan masa örtüsü ve peçete kullanılmalıydı. Ayrıca, o yıllarda 20 Ağustos’tan 20 Eylül’e kadar süren fuar süresince, “birinci sınıf caz orkestrası” bulundurmak zorundaydı.

Gazino’nun mekanları, 1970’lerden itibaren birçok onarımdan ve değişimden geçirdi. Dış cephe nispeten aynı kalsa da, Amerikan barları, şömine, küçük süs balığı havuzu ve tavanın dairesel boşluklarıyla bunların içinden geçerek büyüyen akasya ağacı farklı zamanlarda kaldırılarak masalara yer açıldı. Şömine ısıtma aracı olarak yeterli olmadığından binaya radyatörler eklendi, mutfak büyütüldü ve daha güncel teknolojiyle donatıldı. Ancak, binayı yenilemeye yönelik bu değişiklikler özgün tasarımı zedeledi. Buna rağmen yapı, kıvrımlı hatları, taş ve su rengi camlı mozaik duvarları, hafif beton pergolası ve tropik görünümlü peyzajı ile etkileyici bir görüntü sergiledi. Bu tasarım öğelerinden bir kısmı yok olmakla birlikte, çeşitli renovasyonlardan geçen bina, 1991 yılında İzmir Fuarı ve Kültürparkı Yarışması’nı takiben korunacak yapı stoku arasına alındı.

Ada Gazinosu, uzun yıllar boyunca yapılan eklentiler ve bilinçsiz kullanım nedeni ile oldukça yıpranarak tanınmaz bir hale geldi. 2019 yılında ise yapının eklentileri yıkıldı ve aslına uygun olarak restorasyonunun yapılması kararı alındı.

Yararlanılan Kaynaklar

Dağtaş, L. (2004). İzmir Gazinoları 1800’lerden 1970’lere. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını; Gürel, MÖ (2010). İzmir’de Moderni Nesnelleştirmek: Bir Dönem, Üç Mekân ve Rıza Aşkan, Mimarlık Dergisi, 354; http://www.sonkaleizmir.com/haber/Izmir-de-tarihi-gazinolara-tahliye-karari/69404, (Erişim tarihi: 25.11.2020); KulturparkYapiRaporu2019, http://www.izmimod.org.tr/v2/uploads/files/KulturparkYapiRaporu2019.pdf, (Erişim tarihi: 28.11.2020); Savur, Ş. (2017). 1960’lı Yıllarda İzmir’de Eğlence Hayatı ve Gezinti Yerleri, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, I (1): 153-178.