Türkiye’de müzeciliğin tarihsel gelişimi, Cumhuriyet’in ilanından önce ve sonra olmak üzere kültürel ve ekonomik dönemin düşünsel ürünlerinin gelişimi ile şekillendi ve değişti. Cumhuriyet’in ilanından önce İstanbul’un Fethi ile başlayan kültürel mirası toplanma çalışmaları, Osmanlı’da modernleşme hareketleri ve toplumun kültürel yapısındaki değişimin etkisi ile şekillendi.

Öncelikle Saray denetiminde gelişen koleksiyonculuğun toplama ve sergileme dönemi imparatorluk müzelerinin, Muzei Hümayun’un kurulmasını desteklendi. Saray denetiminde gelişen müzecilik, sonraları kurulan Marif Nezareti’ne bağlı müzecilik çalışmalarına dönüştü. Bu dönemde arkeolojik eserler ve doğa bilimine yönelik malzemelerin toplandığı müzeler gelişti. 1980 yılının öncesi İmparatorluk Müzeleri ve Ulusal Müzeler kuruldu. Arkeoloji ve tarih ağırlıklı bu müzelerde koruma, sergileme ve eserlerle ilgili yayın yapma, araştırma odaklı çalışmalar yapıldı.

Türkiye’deki müzecilik çalışmalarının gelişimi ile toplumsal değişim arasında ideolojik bir bağlantı olduğuna işaret etmektedir. Müzecilik tarihi toplumu politik yapıdaki şekillenmesi dikkate alınarak dört başlık altında aşağıdaki gibi toplanabilir.

Osmanlı Modernleşme Hareketleri İle Gelişen İmparatorluk Müzeleri (1453-1920): Osmanlı’da modernleşme hareketleri ile saray tarafından desteklenen koleksiyonun oluşturulması çalışmaları bugünkü saray koleksiyonu, arkeoloji askeri koleksiyonlarımızın temelini oluşturdu. Osmanlı’nın modernleşme hareketleri içinde şekillenen Aya İrini’de toplanan eserlerin Müze-i Humayun ile başlayan sergileme süreçleri ile koleksiyonlar halkın ziyaretine açıldı.

1880 yılının sonrası Marif Nezaretin’in (Eğitim Bakanlığı) kurulması ve müzelerin bu çatı altında şekillenmesi çalışmaları müzecilik toplama, koruma odaklı kurumlaşma çalışmalarını geliştirdi. Yabancı müze müdürleri ile gelişen müze çalışmaları, Osman Hamdi Bey (1881-1910) dönemi ile bilimsel olarak şekillendi. Bu dönemde ilk defa müze kataloğlarının çıkarılması, eserlerin bilimsel tasnifi, uluslararası sergiler, eserlerin yurtdışına kaçırılmasını önlemek için alınan yasal yaptırımlar, İmparatorluk Müzeleri’nin bilimsel çalışmaları arasında yer aldı.

Cumhuriyet'in İlanı ve Mustafa Kemal Atatürk ile şekillenen Ulusal Müzecilik Çalışmaları (1923-1938): Yeni bir ülke yaratma gayretleri içinde Mustafa Kemal Atatürk ulusal bütünlük kavramını yerleştirme çabaları ile geçmiş değerler ve kültürel mirasla güçlenen bir yapıyı öne çıkardı. O’nun Devletin uluslararası imajını olumlu yönde yükseltmek çabaları arasında müzelerin kurumlaşmasıda yer aldı.

Cumhuriyet’in ilanı ile toplumu yeniden yaratma çabaları içinde, yeni kültür politikaları oluşturuldu. Bu politikalar içinde kültürel miras ve müzecilik alanlarında pek çok yenilik yer aldı. Müzeler toplumsal değerlerin sergilenmesi açısından önemli gösterge bilim alanları oldular. Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında müzecilik çalışmaları ülkenin siyasi,toplumsal ve ekonomik güçlükler içinde zor şartlar altında gelişti. Zor yaşam şartları altında bile çeşitli şehirlerde bölge müzeleri açıldı, arkeolojik kazılara önem verildi.

Atatürk’ün vefatı ile değişen siyasi yapıda müzeler her zaman hak ettiği desteği göremedi. İsmet İnönü dönemi (1938-1950) ve Adnan Menderes dönemi (1950-1960) müzecilik çalışmaları yeterli hızda gelişmedi.

1950 yılından sonra kültürel miras ve milli kültür kavramları, Planlı Dönem (1960-1980) müzecilik çalışmalarında yeni kimlik arayışları getirdi. Kültürel değerler ve müzecilik çalışmaları Eğitim Bakanlığı’ndan ayrıldı. Kurulan Kültür Bakanlığı’nın çatısı altında şekillenmesi, müzeciliğimizin mesleki kurumlaşmasını getirdi. Kültür Bakanlığı’na ait çeşitli illerde müzeler açılmaya başlandı.

1980 sonrası Kültürün Özelleşmesi İle Gelişen Özel Müzecilik Dönemi (1980-2010): Küreselleşme ile şekillenen post modern müzecilik çalışmaları, 2863 sayılı Kanun Maddesi’nin Özel Müzeler ve Denetimi Hakkında Yönetmeliğin etkisi büyük oldu. Özel Müzecilik döneminde çeşitli kişi ve kuruluşlara ait müzeler açılmaya başlandı. 22.01.1984 tarihli 18289 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Özel Müzeler ve Denetimleri Hakkında Yönetmelik ile yapılan yasal düzenlemeler ile müzecilik çalışmaları farklı boyuta taşındı. Değişen özel müzecilik çalışmaları Türk müzeciliğinin dönüm noktası oldu. Bu dönem sonrası özel müze sayısının arttığı görülmektedir. Özel müzeler çeşitlenerek çeşitli kurum ve kuruluşların sahipliğinde farklı yönetsel yapıda müzeler açıldı. Kent müzeleri, panorama müzeleri, banka müzeleri, endüstri tarihi müzeleri, bilim ve sanayi müzeleri, üniversite müzeleri hızla açılmaya başlandı.

Müzelerin ve koleksiyonların çeşitliliğinin artışı müzeoloji mesleğindeki gelişimide destekledi. Ayrıca uluslararası sergi ve müze ödülleri, müze kültüründeki evrimin kaynakları oldu. 2000’li yıllardan sonra gelişen teknoloji araçları ile sergi ve sunum tekniklerinin evrimi ziyaretçi odaklı oldu. Sergi alanlarında dokunmatik ekranların, simulatörlerin, robotların ve hologramların kullanılması, modern müzeoloji çalışmalarının dönüşümünü sağladı.

2010 yılının sonrası Deneyim Odaklı Yeni Müzecilik Dönem (2010 sonrası): Popüler kültürün etkisi ile şekillenen müzeler; farklı koleksiyonların sergilendiği, farklı sergi tekniklerinin sunulduğu, çeşitli temalı butik müzelerin açılmasını desteklemiştir. Müzelerde eserler yanında ziyaretçi odaklı çalışmalar arttı.

2010 yılından sonra sanal müzelerin dijital ortamda açılması; dijital, mobil ve görsel müzelerin sayısını hızla arttırdı. Kültür endüstrisi ve yaratıcı sektörlerde müzeoloji çalışmalarının önemine olan artış, toplumda algı değişimine yol açtı. Bu durum Türkiye’deki hızla evrilen müzelerin sürdürülebilirliği hakkında birçok tartışmaya da yol açtı.

Türkiye’deki bu post modern yapıdaki değişim, yeni müzecilik, disiplinlerarası müze yönetim bilimi ile şekillendi. Bu değişimde yeni müzecilik, dünyanın değişen ekonomik yapısının bir sonucu olarak okunabilir. Yeni müzecilik çalışmaları ile çevresel aktivizmde, yeni teknolojilerin sosyal ağların etkin şekilde kullanılması ile zamansız ve mekansız müzecilik çalışmaları ile şekillendi. Yeni müzecilik anlayışına kaygı ile yaklaşıldı. Disneyland modeli, eğlence alanına dönüşen müzecilik olarak klasik geleneksel müzecilik çalışmalarının yapısını bozacağı kaygısı ile eleştirel yaklaşımlar görüldü. Yeni müzeciliği destekleyen araştırmacılar ise yeni müzeleri aktif öğrenme mekanları olarak önemli görüp desteklediler.

Yeni müzecilik anlayışı ile şekillenen yaşayan müze, engelsiz müze, dokunulabilen,ulaşılabilen müze kavramları, soyut ve somut kültürel mirasa erişim alanlarında farklılıklar yarattı.

Müzelerin toplumu etkileyen yönlendiren güçleri öne çıktı. Kar amacı olmayan kuruluşlar olarak müzelerin, doğrudan olmasa da ekonomik yapıda göz ardı edilmeyen rollerinin önemi öne çıktı. Günümüzde müzelerin ekonomik ve turizm ağırlıklı verileri, kültür endüstrisinin gelişimine destek olmaktadır.

Sonuç olarak; Türkiye’de Osmanlı’dan günümüze müzecilik çalışmaları, devlet destekli kontrol yapısı altında yönetsel değerlerle şekillendi. Dört yönetsel dönem altında incelenen Türkiye’de Müzeciliği’nin Gelişim Tarihi; belirtilen her dönemin, kendisinden önceki dönemle olan organik bağlarının etkisi ile şekillendi. Osmanlı’dan günümüze İmparatorluk müzeleri, ulusal müzeler, modern müzeler, yeni nesil müzeler bir önceki dönemin etkisi ile şekillenerek gelişti. Türkiye’deki müzecilik çalışmalarının evrimi ve değişim uygulamaları, toplumsal yapıdaki değişime paralel gelişmiştir. Sosyal, politik, teknolojik ve yasal ölçülerle yeniden şekillenen müzecilik çalışmaları, günümüze değin deneyim odaklı, yeni nesil müzecilik çalışmaları olarak disiplinler arası sürmektedir.