Turizmde Siber Aylaklık

KAVRAM Yönetim ve Organizasyon

Siber aylaklık ile ilgili tanımlara bakıldığında, ilk tanımların, doksanlı yılların ortalarından itibaren yapıldığı görülmektedir. Kavramın İngilizce karşılığı olan “cyberloafing” terimindeki "loafing" ifadesi, “zamanını boşa harcayan kişi anlamına gelmektedir” ve "loafer" kelimesinden türetilmiştir. “Loafing” ifadesinin doksanlı yılların ortalarında, bilgisayarların araç olarak kullanıldığı, bilgisayar bilimlerine dayalı ifadelerin ön eki olarak kullanılan "cyber" ifadesi ile birleştirilmesiyle ortaya çıkmıştır.  Ayrıca kavramın uluslararası literatürde ilk kez Kamins ve sonrasında Lim tarafından kullanıldığı bilinmektedir. Eylemlerinin bilgisayar bileşenleri ve İnternet kullanılarak gerçekleştirilmesi olarak tanımlanan siber aylaklık kavramının literatürde ise "siber kaytarma, siber tembellik" isimleriyle de ele alındığı görülmektedir. Bunların yanı sıra kavramı “işle ilgili olmayan bilgisayar kullanımı”, “kişisel web kullanımı”, “kişisel internet kullanımı ve kişisel bilgisayar kullanımı” olarak kullanan çalışmalar da bulunmaktadır.

Siber aylaklık faaliyetleri kumar ve oyun oynama, iş arama, eğlence ve medya videoları izleme/indirme (ör. YouTube), çevrim içi alışveriş yapma, kişisel e-posta trafiği, yetişkin içerikli sitelere erişim, eğlence amaçlı internette gezinme, sosyal ağ sitelerine (ör. Facebook, Instagtam vb) göz atma, işle ilgili olmayan çevrim içi web sitelerinde gezinme, kişisel e-ticaret yapma, borsa ve yatırım işlemleri vb. aktiviteleri kapsamaktadır. Bireylerin iş yerinde görevlerini titizlikle yerine getirmek yerine siber aylaklık yapmayı tercih etmelerinin altında yatan çok çeşitli nedenler mevcuttur. Literatür siber kaytarmanın belirli faktörlerden kaynaklandığını belirtmektedir. Örneğin bazı çalışmalar bu faktörleri bireysel, durumsal ve örgütsel faktörler olarak ayırırken bazıları kişisel, işle ilgili ve örgütsel faktörler olarak ayırmakta; bazı çalışmalar ise kişilerin kendileriyle (bireysel), insanlarla (başkalarıyla) ve çevresiyle ilgili faktörler olarak belirlemiştir. Bu faktörler genel olarak bakıldığında çalışanların interneti kişisel olarak kullanma algıları ve tutumları, çalışanların kişisel özellikleri, çalışanların internet kullanma alışkanlıkları, demografik faktörler, siber kaytarma alışkanlığı, sosyal normlar, kişisel etik kuralları, kişilerin ruh hali, kişilerin uyku ve zaman yönetimi, internet kullanımına ilişkin örgütsel kısıtlamalar, siber kaytarma meydana gelirse çalışanlara uygulanan sonuçlar, işin özellikleri, yönetsel desteğin biçimleri, yoğun iş stresi veya iş tükenmişliği, ahlaki kopukluk, örgütsel adaletsizliğe karşı misilleme, iş sorumluluklarından kaçınma, işe karşı düşük performans ve olumsuz iş tutumları, internet bağımlılığı gibi nedenler olarak sıralanabilmektedir. Bunların yanı sıra iyileştirici unsurlar olarak iş yüküyle başa çıkma, iş ve aile sorumluluklarıyla başa çıkma, iş performansını artırma, öğrenme ve yaratıcılık konusunda kendini geliştirme gibi olumlu sebeplerle de siber kaytarma davranışı sergilenebilmektedir.   

İşle ilgili olmayan aktiviteler kapsamında değerlendirildiğinde siber aylaklığın, işletmeler için birçok olumsuz sonucu olduğunu söylemek mümkündür. Bu kapsamda ilk olarak, siber aylaklık, işle ilgili olmayan çevrim içi faaliyetlere aşırı zaman ayrılmasından kaynaklı olarak üretkenlik karşıtı bir iş davranışı biçimi olarak kabul edilebilir. İkincisi, siber aylaklık, çalışanların güvenli olmayan bağlantılar aracılığıyla şirket sistemlerine virüs bulaştırma riski taşıması nedeniyle ağ güvenliğini tehlikeye atarken; aynı zamanda çalışanları iş arkadaşlarından uzaklaştırarak sosyal ilişkilerin zayıflamasına ve işe katılımın düşmesine neden olmaktadır. Dördüncüsü, siber aylaklık bant genişliğinde azalmaya ve ağ tıkanıklığına neden olarak ağ kaynaklarının verimsiz kullanılmasına yol açabilmektedir. Ancak siber aylaklığın her zaman kötü sonuçları olacağını söylemek mümkün değildir. Öncelikle, çalışanların stresi ve iş tükenmişliğini azaltmalarına yardımcı olabilmektedir. Bunun dışında, çalışanlar molalardan siber aylaklık ile birlikte yeni ve taze bakış açıları veya fikirler edinebilmekte; edindikleri bu deneyimleri de işle ilgili görevlerde kullanabilmekte ve işle ilgili görevlere dönüştürebilmektedirler. Ayrıca belirli ölçüde siber aylaklık, çalışanların motivasyonunu ve iş mutluluğunu artırabilmektedir. Başka bir bakış açısıyla siber aylaklığın görev performansını yalnızca belirli durumlarda etkilediği gerçeği de mevcuttur. Böyle bir perspektife göre, insanların başarmak zorunda oldukları belirli bir miktar iş vardır ve bunu yapacak zamanları olduğunda siber kaytarmaya başvurmaları zararlı değildir. Bu açılardan bakıldığında siber aylaklık ile ilgili bulgular, siber aylaklığın hem olumlu hem de olumsuz sonuçlar gösterdiğini ortaya koymaktadır. Bu nedenle, siber aylaklık tek boyutlu bir kavram olarak değerlendirilememektedir.

Siber aylaklığın etkilerinin özellikle emek yoğun sektörlerde daha fazla hissedildiğine ilişkin araştırmalar mevcuttur. Turizm sektörü de emek yoğun hizmet sektörü olduğundan, siber aylaklığın çalışanların motivasyonuna olumsuz etkilerini önlemek ve optimum iş performansını sağlamak, önemli yönetsel hedeflerdendir. Turizm sektöründe, çalışanların, müşteri veya tüketici ile çoğu zaman sürekli iletişimde olunması ve yoğun iş/mesai saatlerinin de yaygın olması dolayısıyla yoğun iş temposu hâkimdir. Bu kapsamda özellikle iş baskısı ve mobbinge sıklıkla maruz kalmanın da siber aylaklık üzerinde etkisi fazlaca gözlemlenmekte; bu etkinin azaltılmasında yöneticilerin üstlendikleri roller ön plana çıkmaktadır.  Bunun yanı sıra konaklama işletmelerinde internetin e-posta ve mesajlaşma, uzaktan eğitim ve öğretim, çalışanlar arasındaki farklı niteliklerin düzenlenmesi ve birçok faaliyetin çevrim içi olarak yönetilmesi gibi faaliyetlerde kullanımı yoğun olduğu için, siber aylaklık için de fırsatlar daha fazla olmaktadır. Ayrıca turizm sektöründe, web tabanlı uygulamalardaki artış sebebiyle de birçok işlem artık çevrim içi gerçekleşmekte; çalışanların işle ilgili web sayfalarının haricinde interneti kişisel amaçlarla kullanımı da daha uygun hale gelmektedir. 

Tüm bunlar ele alındığında, turizm ve diğer sektörlerdeki örgütler ve yöneticiler, çalışanların siber kaytarma davranışlarını kontrol etmede önemli bir rol oynar. Örgütlerin ve yöneticilerin işyerinde üretkenlik ölçümleri, disiplin cezaları uygulamaları, internet izleme sistemi kurmaları, internet kullanım politikaları geliştirmeleri ve internet kullanımıyla ilgili güvenlik farkındalığı kampanyaları düzenlemeleri çalışanların siber kaytarma olasılığını düşürebilmektedir. 

Referanslar

Kaptangil, K., Asan, K. ve Kinay, A. G. (2021). The effect of the cyberloafing behaviors of tourism business employees on business motivations and organizational identification, Tourism & Management Studies, 17(1): 31-43; Koay, K. Y. ve Soh, P. C. H. (2018). Should cyberloafing be allowed in the workplace?, Human Resource Management International Digest, 26(7): 4-6; Lim, V. K. ve Teo, T. S. (2024). Cyberloafing: A review and research agenda, Applied Psychology, 73(1): 441-484; Serttaş, O. ve Şimşek, G. (2017). Konaklama işletmelerinde siber aylaklık: çalışanların demografik özellikleri ile siber aylaklıkları üzerine bir araştırma, Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3(1): 20-34; Wiastuti, R. D., Prawira, O. ve Yulianti, D. (2022). The influence of hotel employee job stress towards cyberloafing, Journal of Indonesian Tourism, Hospitality and Recreation, 5(1): 67-78.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Aghaz, A. ve Sheikh, A. (2016). Cyberloafing and job burnout: An investigation in the knowledge-intensive sector, Computers in Human Behavior, 62: 51-60; Akmaz, A. (2025). The Impact of Psychological Comfort and Perception of Loneliness on Cyberloafing Behaviors in Organizations: A Field Study on Tourism Enterprises, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(3): 1454-1464; Jandaghi, G., Alvani, S. M., Zarei Matin, H. ve Fakheri Kozekanan, S. (2015). Cyberloafing management in organizations, Iranian Journal of Management Studies, 8(3): 335-349; Lim V. K. G. (2002). The it way of loafing on the job: cyberloafing, neutralizing and organizational justice, Journal of Organizational Behavior, 23(5): 675-694; Pindek, S., Krajcevska, A. ve Spector, P. E. (2018). Cyberloafing as a coping mechanism: Dealing with workplace boredom, Computers in Human Behavior, 86: 147-152; Prasad, S., Lim, V. K. ve Chen, D. J. (2010). Self-regulation, individual characteristics and cyberloafing; Seçilmiş, C. ve Yılmaz, B. (2018, December). An investigation of the relationship between travel agencies employee's cyberloafing behavior and work motivation. In the 11th tourısm outlook conference Heritage Tourism beyond Borders and Civilizations (s. 450). Anadolu Üniversitesi; Ugrin, J. C. ve Pearson, J. M. (2013). The effects of sanctions and stigmas on cyberloafing, Computers in Human Behavior, 29(3): 812-820; Van Doorn, O. N. (2011). Cyberloafing: A multi-dimensional construct placed in a theoretical framework. Van Doorn, ON Eindhoven University of Technology The Netherlands; Yildiz, S., Kutlu, D. ve Yildiz, R. (2023). El efecto de la nomofobia en el ciberloafing entre los empleados de las empresas turísticas, Vivat Academia, (156): 95.

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: