Soylulaşma kavramı ilk kez 1964 yılında sosyolog Ruth Glass tarafından kullanılmıştır. Glass, Londra’da işçi sınıfının yaşadığı mahallelerin zamanla orta ve üst gelir grupları tarafından dönüştürüldüğünü gözlemlemiş ve bu mekânsal ve toplumsal değişimi "soylulaşma" olarak adlandırmıştır. Kavram, konut alanlarının yalnızca fiziksel olarak değil, sınıfsal yapılarıyla da değişime uğradığı durumları tanımlamak için geliştirilmiştir. Daha sonraki yıllarda bu süreç farklı temalarla yeniden kavramsallaştırılmış ve yeni biçimleriyle kentsel dönüşüm literatüründe yerini almıştır.

Turizm soylulaşması ise, bu dönüşümün turizm etkisiyle ortaya çıkan özel bir türüdür. Kavram ilk kez Kevin Fox Gotham tarafından 2005 yılında yayımlanan “Tourism Gentrification: The Case of New Orleans’ Vieux Carré” adlı çalışmada sistematik olarak ele alınmıştır. Gotham, New Orleans’ın tarihî Vieux Carré bölgesinde, eğlence ve turizm yatırımlarının etkisiyle orta sınıf mahallelerin ayrıcalıklı tüketici gruplarına hitap eden mekânlara dönüştüğünü ortaya koymuştur. Bu tür dönüşümlerde, yerel halkın günlük yaşam pratikleri, konut hakkı ve sosyo-kültürel varlığı, turizmin mekân üzerindeki etkileriyle ciddi biçimde dönüşmektedir.

Turizm soylulaşması süreci, genellikle tarihî ya da kültürel değeri olan alanların kamusal ya da özel müdahalelerle dönüştürülmesiyle başlamaktadır. Ardından bölgeye yönelik tanıtım stratejileri yoğunlaşmakta, turizm yatırımları artmakta, emlak fiyatları yükselmekte ve yüksek gelir grupları ile turistler bölgeye çekilmektedir. Bu değişim, konutların kullanım amacının değişmesine, kısa süreli kiralamaların yaygınlaşmasına ve yerel halkın yaşam alanlarını terk etmek zorunda kalmasına yol açmaktadır. 

Gant (2018), turizm soylulaşmasının etkilerini üç temel yerinden edilme biçimiyle açıklamaktadır: İlki, konut temelli yerinden edilme olup, artan kira ve mülk fiyatlarının yerel halkı ekonomik olarak bölgeden uzaklaştırmasıdır. İkincisi, ticari temelli yerinden edilme, konutların turistik kullanıma açılmasıyla kiralık konut bulmanın zorlaşmasıdır. Üçüncüsü ise, yere dayalı yer değiştirme, mahallenin yazlık ya da sezonluk kullanıma dönüşerek sürekli yerleşim için elverişsiz hale gelmesidir.

Bu sürecin etkileri dünya genelinde farklı şehirlerde gözlemlenmektedir. Barselona, bu anlamda önemli bir örnektir. Kentin Gotik Mahalle gibi bölgelerinde kısa süreli kiralama platformlarının yaygınlaşması, yerel halkı bölgeden uzaklaştırmış; geleneksel işletmeler yerini turistlere hitap eden zincir markalara bırakmıştır. Kent yönetimi, turizm baskısını sınırlamak için yasal düzenlemelere yönelmiştir. Türkiye’de ise Galata, benzer bir dönüşüm süreci yaşamıştır. Airbnb gibi platformların etkisiyle kısa süreli kiralamaların artması, bölgedeki kira fiyatlarını yükseltmiş; geleneksel konut sakinleri bölgeden uzaklaşmış; komşuluk ilişkileri ve mahalle kültürü turistik tüketim kalıplarına göre şekillenmiştir. Küçük esnaf, turist odaklı işletmeler karşısında ekonomik olarak geri plana itilmiştir. 

Turizm soylulaşmasının ortaya çıkabilmesi için bazı temel koşullar gereklidir: Göreli düşük konut ve arsa fiyatları, kültürel ve tarihî değer taşıyan çevreler, yatırımcı ilgisi, kent pazarlama stratejileri, neoliberal politikalar ve kısa dönemli kiralama sistemlerinin yaygınlığı (ör. Airbnb) bu dönüşümün başlıca itici güçleridir. 

Sonuç olarak, turizm soylulaşması mekânın fiziksel biçimini, sosyal dokuyu, kültürel mirası ve yaşam biçimlerini de dönüştüren çok katmanlı bir süreçtir. Kentsel planlama politikalarının bu etkileri göz önünde bulundurması; yerel halkın mekânsal, ekonomik ve kültürel haklarını koruyacak dengeleyici stratejiler geliştirmesi büyük önem taşımaktadır.